Japanse cultklassieker schetst rauw en realistisch portret van angst, depressie en vervreemding

Samen met zijn geliefde verdronk Osamu Dazai op 13 juni 1948 in het Tamagawa kanaal. Nadat hij in het verleden meerdere zelfmoordpogingen ondernam, kwam er met deze dubbele zelfmoord een einde aan de worstelingen die het leven van Dazai sinds zijn kindertijd kenmerkten. In zijn semi-autobiografische roman Als mens mislukt worstelt Yozo Oba eveneens met het leven. Opgedeeld in drie notitieboekjes kruipt de lezer in het hoofd van Yozo als kind, tiener en jongvolwassene. Aan het begin van de twintigste eeuw groeit Yozo op in een welvarende familie op het Japanse eiland Honshu. Al vroeg ontdekt hij een zekere afstand tot zijn omgeving en een onvermogen om zich bij andere mensen op zijn gemak te voelen: ‘Ik was uiterst bang voor mensen en tegelijk bleek ik maar niet in staat me volledig van hen af te snijden.’ Om zijn beklemmende angsten en depressies te maskeren, besluit Yozo zijn omgeving te vermaken met clowneske uitspattingen: ‘Het was mijn ultieme manier om de liefde van mensen te winnen.’ Wanneer een klasgenoot dwars door zijn toneelspel heen kijkt, raakt Yozo steeds meer vervreemd van de samenleving.

Als mens mislukt is de laatste roman die Dazai voor zijn dood heeft voltooid en behoort in Japan sindsdien tot de naoorlogse cultklassiekers. Dat Dazai nog altijd populair is, blijkt wel uit zijn rol in de populaire anime Bungo Stray Dogs. Japans grootste horrorauteur Junji Ito adapteerde het laatste werk van Dazai tot manga waarin hij de grimmige beschrijvingen van de psychisch getroebleerde Yozo vertaalde naar huiveringwekkende illustraties. Wie de levensloop van Dazai naast die van Yozo legt, ontdekt al snel meerdere parallellen. Net als Yozo zoekt Dazai gedurende zijn studietijd in Tokio een toevlucht in alcohol en seks. In Als mens mislukt struint Yozo samen met Horiki, die zich voordoet als vriend, maar hem voornamelijk gebruikt, de bars in de stad af om zo zijn gevoel niet ‘menselijk’ te zijn het hoofd te bieden. Zijn onvermogen om met het dagelijks bestaan om te gaan brengt hem steeds meer in de problemen, met onbevredigende familie- en liefdesrelaties en uiteindelijk een morfineverslaving tot gevolg.

Binnen de Japanse collectivistische cultuur doet Als mens mislukt aan als een heel westerse roman. Niet alleen vanwege de vele verwijzingen naar westerse kunst (Van Gogh en Dostojevski), maar ook omdat de relatie van Yozo als individu ten opzichte van de samenleving continu ter discussie wordt gesteld. Daarbij kampt de hoofdpersoon met een hevig gevoel van wantrouwen tegenover andere mensen dat hem nog meer isoleert van de door hem zo onbegrepen maatschappij. Hoe Yozo zijn leven dan wel als ‘gelukt’ had beschouwd, wordt in de roman niet duidelijk. Want wil hij wel net zo zijn als al die ‘gelukte’ anderen? Dit verlangen lijkt bij iemand als Yozo over wie ‘de schaduw van de dood’ hangt, volledig verdwenen te zijn. Van daaruit neemt Dazai de lezer mee in uiterst donkere denkprocessen als Yozo steeds dieper afdaalt in zijn eigen psyche. Ondanks de vlotte schrijfstijl (en vertaling door Luk Van Haute) bezorgt Als mens mislukt de lezer zeker geen gemakkelijke leeservaring. Wel schetst het een zeer rauw en realistisch portret van een jarenlange struggle met angsten, depressies, trauma’s en complexe gevoelens van vervreemding en wat deze worsteling met een mens kan doen.