Berouwende puzzeltocht door New York

‘In mijn droom herstelden alle ingestorte plafonds zich boven ons hoofd. De vlammen verdwenen weer in de bommen, die omhoog schoten, terug in de buik van het vliegtuig waarvan de propellers achteruit draaiden, net als de secondewijzers van de klokken overal in Dresden, maar dan sneller.’

Oskar Schell verliest in Extreem luid & ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foer zijn vader bij de aanslagen van 11 september 2001. Twee jaar later vindt hij in een vaas tussen zijn vaders spullen een geheimzinnige sleutel. Oskar is ervan overtuigd dat zijn vader hem met deze sleutel iets wil vertellen. Maar dan zal hij wel eerst het slot moeten zien te vinden – geen makkelijke opgave in een wereldstad waar ‘elke 2,777 seconden een nieuw slot wordt geboren’! De jongen, in therapie en duidelijk nog getraumatiseerd door het ingrijpende verlies van een papa die ‘slimmer was dan de New York Times’, laat zich niet weerhouden. Hij zet een speurtocht op dwars door New York die hem in contact brengt met eigenaardige personages. Allemaal dragen ze donkere gebeurtenissen uit het verleden met zich mee en hebben ze geleerd met hun verdriet om te gaan. Wat begint als een zoektocht naar het slot waar zijn vaders sleutel in past, verandert voor Oskar gaandeweg in een manier om met zijn vragen en gevoelens om te gaan.

Foer debuteerde in 2002 met zijn roman Alles is verlicht waarin een man afreist naar Oekraïne om in het verleden van zijn grootvader te graven. Vanuit het perspectief van een intelligente negenjarige schept Foer in Extreem luid & ongelooflijk dichtbij een beeld van de omvang van de aanslagen die het World Trade Center troffen en de impact ervan op de nabestaanden. Oskar is duidelijk goed op de hoogte van de berichten die op het nieuws zijn verschenen en de vraag hoe zijn vader precies is omgekomen, heeft hem doen speuren naar gruwelijke details. Hoewel het pijnlijk is om Oskar op zo’n jonge leeftijd met ingrijpende onderwerpen als de dood, de zin van het leven, rouw en verlies bezig te zien houden, weet Foer zijn existentiële vragen te doordrenken met kinderlijke naïviteit. Dit brengt wat lucht in een verhaal dat anderszins loodzwaar op de lezer zou drukken. Zo zit het boek vol brieven van Oskar aan Stephen Hawking en leden van de Beatles en bevat het tragikomische gedachte-experimenten als de Tranenvijver in Central Park.

In zijn herinneringen gaat Oskar terug naar de speurtochten die zijn vader voor hem organiseerde waardoor hij de missie om het juiste slot te vinden ook als zodanig benadert. Zijn missie wordt afgewisseld met brieven van zijn grootouders die tijdens de Tweede Wereldoorlog het bombardement in Dresden overleefden. Ze raakten door dit incident getekend voor het leven: grootvader zwolg in zwijgzaamheid en vluchtgedrag en grootmoeder verdrong het trauma door zo veel mogelijk voor anderen te zorgen. De stukken schetsen niet alleen een inkijkje in de complexe geschiedenis van Oskars familie, maar rakelen zijdelings ook huiveringwekkende sfeerbeelden op van rampen als de atoombomaanvallen op Hiroshima. Zo rechtlijnig als het klinkt is de roman van Foer overigens niet. De auteur weet de lezer flink aan het werk te zetten met een ondoorgrondelijke narratieve structuur die behalve tekst afbeeldingen bevat, fragmenten met afwijkende bladspiegels en aantekeningen waarin onderstreept en omcirkelt is. Oskars gedachten gaan van hot naar her en verschillende tijdlijnen lopen door elkaar heen als herinneringen aan zijn vader en gebeurtenissen in het heden worden opgevoerd. Dit alles zorgt ervoor dat je als lezer dieper de tekst in moet duiken. Wie net als Oskar mee puzzelt naar een vorm van duiding, vindt aan het slot de sleutel tot de verwerking van zijn onderdrukte gevoelens van verdriet, onmacht, spijt en rouw.