Tragisch levensverhaal kaart misstanden aan in de jeugdzorg

'En natuurlijk ga jij een boek over mij schrijven,' zei Gem. […] 'Je bewaart me in je hoofd, maar op een dag barst Gem toch je kop uit.'

In haar nieuwste roman Gemmetje Victoria keert Yvonne Keuls wederom terug naar haar werk in de jeugdzorg. Keuls ontmoette Gemmetje halverwege de jaren 70 toen ze als vrijwilliger werkte in een opvanghuis in Den Haag. Getekend door een onveilige jeugd in maar liefst zeventien kindertehuizen, acht pleeggezinnen en drie ongegronde opnames in psychiatrische inrichtingen, gooide Gemmetje bij aankomst van alles naar Keuls’ hoofd en schold haar uit. Met in haar dossier het stempel ‘onhandelbaar’ geplakt, was er geen land met Gemmetje te bezeilen. Toch wist Keuls een klik te maken met dit ‘tenger[e] meisje met een sproetenkop’, en leert haar door de jaren heen steeds beter kennen.

Het contact met Keuls doet Gemmetje goed, ook al verbergt ze dit achter haar grote mond. Wanneer Gemmetje voor de zoveelste keer op straat terechtkomt, krijgt ze met wat hulp van Keuls via Zus – een non van de Congregatie van de Zusters van Liefde – een huisje toegewezen in de Frans Halsstraat in de Haagse Schilderswijk. Hier ontmoet ze de vriendelijke Turkse Sevda en haar grote gezin. Stukje bij beetje krijgt Gemmetje haar leven wat meer op de rit. Ze herpakt de vriendschap met Priscilla met wie ze verschrikkelijke taferelen heeft meegemaakt in een psychiatrische instelling in Zetten, en gaat aan de slag als conciërge (‘konsjer/zjersje’) bij de Ambachtsschool. Maar dan wordt Gemmetje ernstig ziek.

Keuls vestigde in 1969 haar naam met haar televisieadaptatie van Louis Couperus’ De boeken der kleine zielen. In de jaren 70 en 80 begon ze een breed publiek aan te spreken met haar romans Jan Rap en z’n maat, De moeder van David S. en Het verrotte leven van Floortje Bloem. Deze boeken zijn gebaseerd op een mix van realiteit en fictie en snijden sociale thema’s aan zoals (seksueel) misbruik, drugsverslaving, mishandeling en dakloosheid. Door erover te schrijven bracht Keuls de maatschappelijke problemen waarmee ze tijdens haar werk als hulpverlener regelmatig in aanraking kwam, onder de aandacht van lezers. Ook in Gemmetje Victoria komen deze onderwerpen aan bod. Maar wat eigenlijk het tragische levensverhaal van Gemmetje is, weet Keuls toch luchtig en vlot te verwoorden. Zo bevat de roman veel (Haagse) humor en zijn Gemmetje en Priscilla op papier een energiek en komisch duo.

Op haar negentigste doet Keuls opnieuw een poging om haar lezende publiek te informeren. Zo antwoordt ze op een vraag in het interview achter in het boek:

Er is sinds de tijd van Gemmetje nauwelijks iets verbeterd in de jeugdzorg. (…) Met dit boek wilde ik het faillissement van de jeugdzorg in Nederland laten zien aan de hand van één leven.

Hoewel Gemmetje Victoria makkelijk wegleest, bevat het schrijnende passages over het misbruik dat Gemmetje heeft doorstaan in de vele kindertehuizen, pleeggezinnen en tijdens haar opnames in inrichtingen nadat haar zeventienjarige moeder haar gedwongen afstond. Haar hele jeugd lang hielp bovendien niemand van de hulpverlening Gemmetje met het beantwoorden van haar brandende vraag wie haar biologische moeder is. Gemmetje, en met haar nog veel meer beschadigde kinderen, liepen zo in het Nederlandse zorgsysteem steeds meer trauma’s op. En dat is nog altijd het geval. Dit maakt van Gemmetje Victoria een urgent boek dat laat zien hoe misleidend labels kunnen zijn, en hoe iemand zich met de juiste zorg en aandacht uiteindelijk nog zeer bevlogen voor de maatschappij kan inzetten.