Een emotionele compositie

Gustav & Anton is de nieuwste roman van Rose Tremain (1943). Het boek verhaalt over de vriendschap tussen Gustav Perle en Anton Zwiebel die samen opgroeien in het kleine Zwitserse plaatsje Matzlingen.

Gustav woont samen met zijn moeder, Emilie, in een armoedig appartement. Emilie heeft een baan bij de Matzlinger Kaascoöperatie en om rond te kunnen komen werkt ze in het weekend als schoonmaakhulp bij de plaatselijke kerk. Gustavs vader is dood en volgens zijn moeder is hij een held. Ook van haar zoon verwacht ze heldhaftig gedrag, wat in haar geval betekent dat je “je moet vermannen en dapper, onafhankelijk en sterk [moet] zijn.” Het is volgens haar de enige manier om later een “goed leven” te krijgen. Maar Gustav verlangt enkel naar de liefde van zijn moeder die vanaf zijn geboorte steeds meer lijkt te zijn bekoeld.

Anton geniet van een ‘goed leven’ thuis, zijn familie heeft genoeg geld en zijn ouders bekommeren zich (soms te) veel om hem. De jongen heeft bovendien een buitengewoon muzikaal talent en ambieert al op jonge leeftijd een carrière als concertpianist – een carrière die hij gemakkelijk waar kan maken als hij met zijn plankenkoorts om leert gaan.

Wanneer Anton op de kleuterschool bij Gustav in de klas komt, weerspiegelt de angstige, huilende jongen in wezen alles wat Gustav diep vanbinnen voelt, maar niet durft te uiten. “Mijn moeder zegt dat je beter niet kunt huilen. Ze zegt dat je je moet beheersen,” zegt Gustav desondanks tegen Anton. Gustav neemt de Joodse jongen op aandringen van de juf onder zijn hoede en wat volgt is een levenslange vriendschap tussen de twee, op het eerste gezicht, verschillende jongens.

Gustav & Anton (oorspronkelijke titel: The Gustav Sonata) is vanuit het Engels vertaald naar het Nederlands door Anneke Bok. Tremain won met haar romans diverse prijzen en haar boeken worden in verschillende landen uitgegeven. Naast romans schrijft ze korte verhalen, stukken voor radio en tv en recensies. In Gustav & Anton zet Tremain haar verhaal af tegen de achtergrond van Zwitserland vlak voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. De roman wordt verteld vanuit verschillende perspectieven, zo schiet de roman heen en weer in de tijd en komen naast Gustav en Anton ook Gustavs moeder Emilie en zijn overleden vader Erich aan bod.

De hoofdstukken in het boek zijn als korte, afgeronde verhaaltjes verspreid over drie verhaaldelen. Samen vormen ze een geheel waar de rode draad van het verhaal duidelijk doorheen geweven zit. Door de verschillende uitgediepte perspectieven die Tremain biedt, leert de lezer de oorzaken en gevolgen kennen van diverse acties uit het verleden en de uitwerking hiervan in het heden en de toekomst. Hoe komt het dat Emilie zo kil in het leven staat? Waarom vindt zij de vriendschap tussen Gustav en Anton eigenlijk maar niets? Wat zal er van Gustav en Anton terecht komen? Tremain geeft in de loop van het verhaal antwoord op alle vragen die ze in het eerste deel van het boek bij de lezer op laat komen.

Tremain plaatst in haar roman scherp uitgewerkte personages die elk met hun eigen onverwerkte emoties worstelen. Via vriendschap, liefde, bedrog en vergeving ontvouwen zich voor het oog van de lezer verschillende levensverhalen die door en langs elkaar heen lopen. Het resultaat is echter een verrassend overzichtelijke en goed gecomponeerde roman waarin de hechte band tussen Gustav en Anton immer centraal blijft staan.