Geïllustreerde horrornovelle ontwaakt uit een nachtmerrie

'Ik zei niets tegen mijn man over de trance of over het feit dat ik de hele nacht geen oog had dichtgedaan’, laat de naamloze vrouw in Slaap van Haruki Murakami de lezer halverwege het verhaal weten. Dat Murakami schrijft over en vanuit een vrouw is zeldzaam, maar zoals vaker in zijn werk leidt het bijna dertigjarige hoofdpersonage ook hier een ‘heel gelijkmatig, heel regelmatig’ leven. Ze zorgt voor haar kind, maakt eten klaar voor haar man die als tandarts de kost verdient, rijdt met haar Honda City naar de supermarkt voor boodschappen en doet het huishouden. Het ‘soort slapeloosheid’ waar ze als gevolg van een nachtmerrie aan leidt, geeft haar leven een nieuwe dimensie. De vrouw besluit ’s nachts te doen waar ze overdag niet aan toekomt: cognac drinken, chocolade eten en boeken lezen. Vooral Anna Karenina van Leo Tolstoj blijkt een favoriet. De keuze voor juist deze lijvige Russische roman is opvallend: net als Anna leidt de vrouw immers een beschermd, maar beklemmend leven.

Slaap speelt zich hoofdzakelijk af in de gedachtegangen van de vrouw die de lezer heimelijk laat weten dat ze haar man niet bijzonder mag, maar wel van hem denkt te houden. De kwaliteit van haar huwelijk baseert ze op een terugkerend grapje tussen hen dat ze als bevestiging ziet dat zij ‘er op een of andere manier in zijn geslaagd te overleven.’ Dat het huwelijk net als haar slaap-waakritme onvermijdelijk scheef is gezakt, blijkt uit de verachting waarmee de vrouw haar kind en man tijdens hun slaap bekijkt: ‘Hij zou als hij groot was absoluut niets van mijn gevoelens begrijpen. Net zoals mijn man nu vrijwel niets van mijn gevoelens begrijpt.’ Psychologiseren doet Murakami niet. Hoe meer lagen ze van zichzelf in het nachtelijk duister afpelt, hoe ongrijpbaarder de vrouw en haar situatie voor de lezer worden. In plaats daarvan speelt Murakami met de suggestie dat een leven zonder slaap voor de vrouw een uitdaging is om haar geest scherp te houden. ‘Slaap reguleert en herstelt scheefstand’, en dat is nu juist wat de vrouw níet wil. Beter dan voorheen doorgrondt ze haar boeken, lichamelijk voelt ze zich steeds mooier en ze blaakt van energie. Daar staat tegenover dat ze haar dagelijkse beslommeringen ogenschijnlijk moet blijven verdragen. Geen makkelijke opgave met zo’n aangescherpte geest – al laat Slaap het volledig aan de lezer over om dit soort verbindingen al dan niet te leggen.

Voor wie dit verhaal bekend voorkomt: Slaap werd al eens opgenomen in verhalenbundel De olifant verdwijnt. In deze collector’s uitgave zijn tekeningen opgenomen van de Duitse tekenaar Kat Menschik. De mysterieuze illustraties van grijpende handen, starende blikken en psychedelische details scheppen een hallucinerende sfeer die ook voelbaar is in het werk van horrormangaka Junji Ito. Gekleurd in donkerblauw en versierd met oplichtende grijze accenten doen ze bovendien denken aan water, een terugkerend element in het verhaal. De vrouw trekt dagelijks baantjes in het zwembad, in haar nachtmerrie worden haar voeten met water besprenkeld en de surrealistische gebeurtenissen sijpelen druppelsgewijs het hoofd van de lezer binnen. Steeds dieper duikt Murakami in de psyche van de vrouw, maar hoewel er veel wordt geanalyseerd ontbreekt er een zekere diepgang. Waarom wordt er zo vaak teruggekeken op haar vorige slapeloze periode, terwijl het niet duidelijk wordt hoe die is opgehouden? Parallel hieraan verschillen de twee levens die de vrouw in het heden leidt letterlijk als dag en nacht: overdag is ze een trouwe partner, terwijl ze zich ’s nachts te buiten doet aan hunkeringen en escapisme. Welk verlangen er werkelijk op de bodem van haar psyche ligt (Vrijheid? Een man die haar begrijpt? Autonomie? Geen geldzorgen?) blijft gissen, maar de spanning van een naderende doorbraak houdt aan. Slaap werkt toe naar iets wat op een ontknoping lijkt, maar laat de lezer tegelijkertijd afvragen of het afgrijselijke waanbeeld dat wordt voorgeschoteld niet opnieuw een nachtmerrie zal blijken waaruit de vrouw zal ontwaken.