Autobiografische roman schept een wereld van chaotische contrasten

Werelden uit elkaar van Julia Franck verhaalt over de achtjarige Julia. Zij vlucht samen met haar moeder Anna en drie zussen gedurende de Koude Oorlog van Oost- naar West-Duitsland. Hier hopen ze een beter bestaan op te bouwen. Maar hoe hun moeder dit precies voor ogen ziet, wordt steeds onduidelijker wanneer blijkt dat het vijftallige gezin in totale chaos leeft. Of zoals Franck omschrijft: een leven dat “idyllisch en naar Pippi Langkous [klinkt], maar ik had geen aap en geen paard.” Anna laat haar kinderen helemaal vrij in wat ze doen, waardoor de oudste zus – die tevens Anna’s lievelingetje is – zich genoodzaakt voelt om regelmatig wat structuur en orde aan te brengen. Julia botst met haar en het front dat haar zus samen met haar moeder vormt.

Als Julia dertien is, is haar thuissituatie zo disfunctioneel dat ze het gezin voor altijd wil verlaten. Julia krijgt de kans om bij Steffi en Martin te wonen, kennissen die ook uit Oost-Duitsland zijn gevlucht om in West-Berlijn een nieuw leven op te bouwen. Ze pakt deze kans met beide handen aan en gaat vervolgens naar een gewone school, heeft een bijbaantje en ontmoet enkele jaren later haar grote liefde Stephan. Hij komt uit een heel ander milieu, met regels waar Julia niet bekend mee is; een groeiende kloof tussen hun West- en Oost-Duitse roots. Terwijl de relatie zich verdiept, komt Julia achter de bittere waarheid dat ze zich nooit helemaal van haar chaotische verleden zal kunnen losmaken.

Werelden uit elkaar is het nieuwste boek van freelance journaliste Franck. In 1997 debuteerde ze met het pas in 2015 naar het Nederlands vertaalde De nieuwe kok. Succes verkreeg Franck met De middagvrouw dat een internationale bestseller werd. In 2007 won het boek de toonaangevende Deutscher Buchpreis. In Werelden uit elkaar duikt Franck opnieuw in het autobiografische. De volgeschreven dagboeken uit haar jeugd vormen de voornaamste bron voor dit boek. Op basis van haar schrijfsels, waaruit ze regelmatig citeert, neemt Franck de lezer mee in haar herinneringen aan het armoedige leven bij haar excentrieke moeder. Ze beschrijft de onhygiënische leefomstandigheden, het gevoel een buitenstaander te zijn in West-Duitsland, en haar verlangen om de wereld van het chaotische gezin voorgoed achter zich te laten. Ook mooie herinneringen krijgen een plek. Zo staat ze stil bij de uitvoerige gesprekken over literatuur met Stephan en ontdekt ze tijdens een Joodse liederenavond een andere kant van haar altijd zo eigenzinnige oma Inge.

Franck schrijft meeslepend en behandelt in een rap tempo een scala aan thema’s. Zo breekt het gezin abrupt met het joodse geloof om zich tot het katholicisme te bekeren, komen de beperkingen in de DDR aan bod en gaat Julia samen met haar tweelingzus op zoek naar hun biologische vader. Ook rouw, verwaarlozing en eenzaamheid krijgen een plek in de roman. Centraal in Werelden uit elkaar staat het verlies van twee belangrijke mensen uit Francks leven. Geleidelijk aan wordt duidelijk dat ze deze verliezen, met behulp van haar dagboeken, therapeutisch van zich af probeert te schrijven. Ondanks het evidente belang van dit boek, zorgt het hoge verteltempo ervoor dat de lezer zich overweldigd voelt door alle gebeurtenissen die Franck voorschotelt. Het verhaal springt – net als in dagboeken vaak het geval is – van de hak op de tak. Hierdoor blijven de personages helaas te vlak en blijft haar wereld, waar Franck de lezer gretig deelgenoot van wil maken, voor haar lezende publiek toch te ver verwijderd.