Over het kraken van noten

Het is het gevoel dat het leven willekeurig is en geen betekenis heeft, in combinatie met onverschilligheid voor consequenties. Denk aan de Buchanans in The Great Gatsby: ‘Het waren onverschillige mensen, Tom en Daisy - ze maakten dingen of mensen kapot en zochten dan hun toevlucht bij hun geld of hun enorme onverschilligheid, of wat het ook was dat hen bijeenhield, en lieten andere mensen de rotzooi die ze hadden gemaakt opruimen.’  

Bovenstaande quote is te vinden in het hoofdstuk Het leedvermaak van de trollen, dat zelf begint met een quote van The joker uit de film The dark night, een trol waar zelfs Trump nog wat van zou kunnen leren. Het is typerend voor de wijze waarop Michiko Kakutani Het einde van de waarheid heeft opgebouwd. Om te laten zien dat waarheid niet meer bestaat verwijst Kakutani naar uitspraken van personen die zich hebben onderscheiden als schrijvers van fictie, filosofen, sociologen, psychologen en andere wetenschappers, (onderzoeks)journalisten, maar ook naar politieke figuren, documentairemakers, commentatoren, denktanks, politieke organisaties, enzovoorts. Dat is goed te zien aan het notenregister dat 27 bladzijden lang is. Alleen al in de inleiding verwijst Kakutani naar Hannah Arendt, Margaret Atwood, de Rand Corporation, artikelen in de Washington Post, New Statesman,USA Today, CNN Politics, New York Times, Vanity Fair, en Paus Franciscus. De inleiding zelf beslaat tien pagina’s.  

Wat voor de inleiding geldt, geldt voor alle volgende hoofdstukken evenzeer: Kakutani laat zien hoe belezen ze is, hoe gedreven ze is en door de toon die ze hanteert, hoe boos ze is, maar de onderbouwing laat ze over aan anderen. Daarmee doet ze een groot beroep op de belezenheid en kennis van de lezer. Dat is prima, maar soms vraagt een onderwerp een uitgebreidere uitleg om het punt (duidelijk) te maken. Een voorbeeld daarvan is het (bij critici, filosofen en liefhebbers van de teksten van David Foster Wallace) bekende essay E Unibus Pluram: Television and U.S. Fiction. Wanneer je het essay kent, en weet wat Foster Wallace daarin naar voren brengt, is de tekst in het laatste hoofdstuk klip en klaar, maar voor anderen zijn die paar woorden die Kakutani eraan wijdt waarschijnlijk te weinig.  

Nog ironischer is dat populistisch rechts zich postmodernistische argumenten heeft toegeëigend en de filosofische verwerping van de objectiviteit heeft omarmd - denkrichtingen die decennialang verbonden waren met links en de zeer elitaire academische kringen die door Trump en de zijnen geminacht worden. [...] We mogen veilig aannemen dat Trump zich nimmer door de werken van Derrida, Baudrillard of Lyotard heeft heen geworsteld, [...], en postmodernisten kan men moeilijk de schuld geven van al het zweverige nihilisme dat in het land rondwaart.  

Derrida, en met name zijn ‘uitvinding’ het deconstructivisme, samen met het postmodernisme komen in diverse hoofdstukken, en voor het eerst in hoofdstuk 2, langs zonder dat Kakutani ergens de moeite neemt om precies duidelijk te maken wat me die termen bedoeld wordt. In het hoofdstuk waarin dhr.Soerkov opduikt, om over de cynische wijze waarop hij door chaos te creëren de waarheid in Rusland (en elders) om zeep heeft geholpen te vertellen, snap je de verwijzingen als je Derrida e.d. kent, maar -, net zomin als in bovenstaande quote- het legt niets uit. De Tegenlichtdocumentaire Poetins waarheid volgens Peter Pomerantsev (24 februari 2019 en online beschikbaar) noemt Derrida en consorten nooit, maar maakt desalniettemin duidelijk wat (Poetins) waarheid is en veroorzaakt.  

Jammer dat Michiko Kakutani, die zo gevreesde voormalige boekenrecensente van The New York Times, haar enorme belezenheid en scherpe pen niet gebruikt heeft om ons een beter boek voor te schotelen. Het einde van de waarheid levert niet meer dan de ondertitel belooft: een boek over leugens in het tijdperk van Trump. Waarom dat is en hoe het zo gekomen is, is kennis waarover je zelf (al) moet beschikken, zodat Kakutani daar naar kan verwijzen. Wat we eraan kunnen doen is en blijft ondanks alle zelfgekraakte noten in het register daarbij, helaas, onduidelijk.