Dodelijke slangen passen niet in een fruitmand

Aan het eind van SPQR schrijft Mary Beard het volgende: 

'In het vervolg doe ik aanbevelingen voor een verdere verkenning van de behandelde onderwerpen en verwijs ik naar enkele van de moeilijker vindbare teksten en bronnen die ik genoemd heb, met inbegrip van een aantal oude en nieuwe persoonlijke favorieten.'

Het lijkt op een grap. Het kan toch niet waar zijn dat er na die bijna 500 rijk geïllustreerde pagina's over het Romeinse Rijk die eraan vooraf gingen er nog meer te vertellen valt? En toch zou ze zomaar nog 500 pagina's kunnen volpraten over het grote Romeinse rijk.

In de proloog vertelt Beard waarom Senatus Populos Que Romanus zoals de officiële naam van het Romeinse rijk luidt, nog steeds belangrijk is: het bepaalt nog steeds hoe wij de wereld zien en begrijpen, en hoe wij over onszelf denken. De moord op Julius Caesar, bijvoorbeeld, levert nog immer de - twijfelachtige - rechtvaardiging voor het afzetten en doden van tirannen, de indeling van het Romeinse rijk ligt ten grondslag aan het moderne Europa, allerlei (politieke) termen zoals senator, plebejer, patriciër, dictator behoren tot de Romeinse nalatenschap en wie kent niet uitdrukkingen zoals 'brood en spelen' e.d.?

Maar wie denkt dat Beard een boek heeft afgeleverd dat pagina na pagina de grootsheid van de Romeinen bejubelt, komt bedrogen uit, want van bewondering in die zin is geen sprake. Integendeel, zij wil juist kritisch kijken naar al die mythen en halve waarheden omtrent de Romeinen waarmee zij is opgegroeid en de zin en onzin daarvan bepalen. 

Het idee dat het Romeinse rijk een uniform rijk zou zijn, is bijvoorbeeld een van de sprookjes die Beard onderuit haalt in het hoofdstuk Rome buiten Rome, waarin ze duidelijk maakt dat de Romeinen nauwelijks pogingen hebben ondernomen om hun cultuur aan anderen op te leggen. Uitzonderingen daarop waren de druïden in Brittannië, die heftig onderdrukt werden en natuurlijk de christenen, en toch: "Het is goed mogelijk dat de Romeinen hun normen helemaal niet wilden opleggen. Maar als het hun doel wel was geweest, dan zou het hun toch aan mankracht ontbroken hebben om het te bereiken. Een redelijke schatting is dat er in het hele rijk nooit meer dan tweehonderd uit de Romeinse elite afkomstige bestuurders waren, plus misschien een paar duizend slaven van de keizer [...]". Hoe de Romeinen het met zo weinig mensen toch voor elkaar kregen om vijftig miljoen mensen te regeren, is volgens Beard onder andere aan het leger te danken. 

Maar ook de verhalen die daarover verteld worden (b)lijken niet te kloppen. Door middel van het analyseren van bewaard gebleven documenten toont ze aan dat het Romeinse kazerneleven zeer waarschijnlijk een verre van "exclusief mannelijk, zwaar gemilitariseerde systeem" was. Zo is er een brief in Vindolanda, een Romeins fort in Engeland, gevonden waarin een vriendin van de vrouw van de kampcommandant wordt uitgenodigd voor een verjaardagsfeest en zijn er vrouwen- en kinderschoenen gevonden, waardoor het aannemelijk is dat er complete gezinnen woonden in plaats van alleen soldaten.  

Beard laat zelden een kans voorbij gaan om dat wat ze te vertellen heeft te verlevendigen aan de hand van 'snedige' uitspraken van bekende en onbekende Romeinen. In Hoe word je een Romein, dat overigens heel wat parallellen vertoont met ons hier en nu, geeft ze Cato het woord, die opmerkt dat de Republiek in verval is, "omdat mooie jongens nu duurder zijn dan een lap grond, en potten ingelegde vis duurder dan landarbeiders." En ze is net zomin te beroerd om de wijze waarop Cleopatra zelfmoord pleegt in twijfel te trekken. Doodgebeten door een slang, die in fruitmand naar binnen is gesmokkeld? Flauwekul, volgens Beard, al was het maar omdat de betrouwbaarst dodelijke slangen zo groot zijn dat ze nooit en te nimmer in een fruitmand zouden passen. Het zijn dat soort anekdotes, maar bovenal haar enorme eruditie die maken dat Beards SPQR een onwaarschijnlijk heerlijke gids door het Romeinse rijk is.