Je hebt het
In een interview met De Utrechtse Internet Courant legt Esther Jansma - dichteres én bijzonder hoogleraar dendrochronologie en paleoecologie van het Kwartair aan de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht - uit wat dendrochronologie en dichten met elkaar gemeen hebben: bij elkaar passende patronen. Of dat nu voor de groeiringen in een stuk hout geldt of voor een goed in elkaar zittende dichtregel, in beide gevallen voelt ze dezelfde sensatie en weet "Yés, die zit".
Jansma heeft de bloemlezing Voor altijd ergens zelf samengesteld, en de gedichten die in eerdere bundels verschenen chronologisch opgenomen. Daarbij is het opvallend dat bijna de helft van de gedichten afkomstig is uit Alles is nieuw (2005) en Eerst (2010), haar twee laatste dichtbundels.
Het eerste gedicht is het titelgedicht uit Stem onder mijn bed dat in 1988 verscheen:
Als het stof onder je bed
worden ze, zei hij. Maar ze weten niet
dat ze dood zijn, zei hij, ze weten
van niets.
Hun val uit de tijd schiet
de grenzen voorbij waarbinnen wij
's morgens ontwaken, zei hij. Daarachter
ligt niets, dacht hij.
Jullie geven je onmacht
een stem onder het bed en de namen
van goden, zei hij. Want hij wist nog niet
dat hij dood was.
De dood is een onderwerp waar Jansma in elke bundel uitgebreid aandacht aan schenkt. Dat doet ze vrijwel altijd op een speelse, grappige en vooral talige manier, maar het kan ook een uitermate schrijnend, want persoonlijk gedicht opleveren, zoals Het lijkt of de steen stil ligt:
Het lijkt of de steen stil ligt
maar hij valt tegen de grond
waarin zij ligt en verder valt,
steeds dunner uitgespreid. Dood
is de aarde tot de kern omhelzen.
En wij die hier nu staan
zijn langer dan ooit - hoe we ook
naar beneden kijken, zinken in ons hoofd:
doorleven is omhoog geslingerd worden,
omgekeerd vallen, gewichtloos.
Een ander thema in haar gedichten, dat vanaf het begin af aan terug te vinden is, is tijd. Vaak, maar niet uitsluitend in combinatie met de dood zoals in de twee gedichten hierboven. Archeologie eindigt bijvoorbeeld met:
[...] Opeens zie je hoe iemand
ijs overstak, hoe hem de kou beving
of een ander einde en je zegt: kijk,
hier heb je zijn schoenen, leren mantel, wanten.
'Waar is de tijd? Hier is de tijd.'
In dit gedicht is duidelijk de archeologe aan het woord die de mens over het ijs ziet lopen aan de hand van zijn teruggevonden kledingstukken. Elk gedicht in Voor altijd ergens - wat een prachtig passende titel is voor deze verzameling gedichten! - is een ode aan het zien, kijken, voelen, beleven en inleven van Jansma. Niets lijkt haar te ontgaan en niets lijkt onbeschrijfelijk. In het al eerder genoemde interview beschrijft ze het zelf in zo'n Yés-die-zit-zin: "Je schrijft iets op en dan heb je het." Beter kunnen de gedichten in deze bloemlezing niet beschreven worden, omdat de gedichten datzelfde gevoel bij de (voor)lezer oproepen. Je leest ze, het liefst hardop, en dan heb je het. Voor altijd ergens, het titelgedicht, illustreert dat perfect:
Het is niet zo dat alles verdwijnt, de laatste
plek waar jij bent de gekende handkleine
bloedwarme helling in het holst van de tijd
is mijn hand en mijn hand heft zich op,
maar in de schil van de wereld die stil is
in de huid van het huis in het hart van de lakens
haal jij adem en slaapt, verwijnt niets.
Alles is voor altijd gebeurd en blijft bewaard.
Neem een willekeurige ochtend, wij ontwaakten,
er was voedsel en straks, het licht van zomaar
de zoveelste zomer verwarmde ons en vertrok
het heelal in en ging verder - wij beiden
schijnen voor altijd met brood in de handen
ergens uit het blauwe gezicht van de aarde.
"Alles is voor altijd gebeurd en blijft bewaard." Proef die zin, draai om en om, onderzoek aan alle kanten, lees, nee, zeg die zin hardop en besef: je hebt het. Dat kan niet anders.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
