Vechten of vluchten

Marion Pauw werd geboren in Australië en emigreerde op haar zesde naar Nederland. Tussen 2005 en 2015 schreef zij diverse succesvolle thrillers. In 2018 verscheen haar roman De experimenten, gebaseerd op een waargebeurd verhaal.

De roman kent drie verhaallijnen: de eerste verhaallijn betreft het heden waarin Alma en stiefdochter Charlie elkaar na 50 jaar voor het eerst weer zien op het sterfbed van Alma. “Charlène! Wat ben je oud geworden! “ . De tweede verhaallijn betreft het verleden van Charlie waarin ze opgroeit en geconfronteerd wordt met een ‘nieuwe’ moeder, na het overlijden van haar ‘oude’ moeder. De derde verhaallijn betreft het kampverleden in Auschwitz van Alma. Deze drie verhaallijnen zorgen voor grote afwisseling in het boek.

In het heden zoekt Alma toenadering tot Charlie maar wordt ze door Charlie afgeweerd. Door de confrontatie met haar stiefmoeder gaat Charlie in gedachten terug naar haar jeugd. Dat was geen fijne tijd voor haar. Na het overlijden van haar moeder is daar plotseling een ‘nieuwe’ moeder die haar met haar gedrag verstikt en vernedert, maar die ook heel verzorgend en lief kan zijn. De gevolgen van dit gedrag zijn voor Charlie verwoestend; op school wordt ze gepest vanwege haar kleding, haar dik-zijn, haar enorme huis, haar paard (“een pudding op een paard”), thuis heeft ze te maken met het dubbele gedrag van Alma. Ze weet geen vriendschappen te sluiten en is eenzaam. Bescherming van haar vader krijgt ze niet; hij steunt Alma door dik en dun.
Maar dan, uit het niets, begint Alma te vertellen over haar kampverleden in Auschwitz en wat haar overkomen en aangedaan is. Waarom wil Alma na zoveel jaar haar verhaal vertellen?
Zoekt zij begrip van Charlie? Vergiffenis? Compassie? Wil zij op haar sterfbed schoon schip maken? Wil ze, nu het nog kan, de verantwoordelijkheid nemen voor haar daden naar Charlie toe? Op deze vragen geeft Pauw geen antwoord. Alleen: “Ik kan toch niet sterven zonder dat iemand weet wat ik heb doorgemaakt?” Pauw richt zich wel op de vragen naar daderschap en slachtofferschap. Wat maakt iemand tot een dader of tot een slachtoffer? Kun je gelijktijdig dader én slachtoffer zijn? Pauw laat zien dat zowel Alma als Charlie slachtoffer zijn, maar tevens dader. Alma vecht tegen haar slachtofferschap, Charlie vlucht ervoor weg. “Iedere dag in dit huis, in deze gevangenis, is een prestatie. Maar er komt een dag dat ik wegga en nooit meer terugkom.”
Alma heeft de gruwelen van Blok 10 in Auschwitz overleefd: de experimenten met het in de baarmoeder spuiten van formaldehyde, de vernederingen, de honger, de kou, de onzekerheid. Alma overleeft, maar is getraumatiseerd. Na de oorlog wil zij geen slachtoffer meer zijn, maar een andere versie van zichzelf zijn, genieten van het leven, moeder zijn. De vraag is of dat kan.

De experimenten is meer dan een roman over de gevolgen van een kampverleden, het is ook, en misschien vooral, een roman over de problematische relatie tussen Alma en haar stiefdochter Charlie. Marion Pauw heeft deze relatie goed tot leven gewekt en laat de oorzaken en gevolgen van de breuk tussen beide vrouwen mooi zien.
De roman kent een originele, doordachte structuur, waarbij stukken uit het verleden en heden elkaar op een prettige manier afwisselen. Marion Pauw schrijft in een eenvoudige, bijna simpele en afstandelijke taal, die zijn doel niet mist; hierdoor komen de verhalen van Charlie en Alma en ook hun gemeenschappelijke verhaal, des te harder binnen. Daarnaast weet zij op een integere, niet sentimentele manier om te gaan met de haar toevertrouwde familiegeschiedenis. Alle verhaallijnen kennen een ik-perspectief, waardoor de ervaringen en gevoelens van de ‘ik’ centraal staan; nadeel is dat hierdoor deze ervaringen en gevoelens gekleurd zijn. Ondanks, en misschien in dit geval dankzij, de gebruikte ik-perspectieven blijven de hoofdpersonen echter op afstand en is het niet eenvoudig sympathie te voelen voor beide vrouwen.