Stijlvol en benauwend

In haar vierde roman, oorspronkelijk verschenen in 1966, beschrijft Elizabeth Harrower (1928) met meesterlijk gevoel voor stijl het lot van de twee zussen Laura en Clare. Volgens critici is De Wachttoren het belangrijkste boek van de Australische schrijfster, die vergeleken wordt met Richard Yates en F. Scott Fitzgerald. Net als Yates is Harrower vooral geïnteresseerd in het midden van de vorige eeuw, een tijd waarin individuen heen en weer geslingerd werden tussen de onbegrensde mogelijkheden van industrialisatie en commercie, en de angst en onzekerheid die de Tweede Wereldoorlog en het begin van de Koude Oorlog teweegbrachten. In De Wachttoren zijn deze ingrediënten voelbaar aanwezig, wat heeft geresulteerd in een benauwende, ontluisterende roman vol ingehouden spanning.

Wanneer de vader van Laura en Clare sterft, zijn ze overgeleverd aan hun afstandelijke moeder die alleen interesse kan opbrengen voor haar eigen spiegelbeeld. Laura wordt daarmee verantwoordelijk voor de opvoeding van haar jongere zusje. Haar veelbelovende schoolloopbaan wordt in de kiem gesmoord en na een snelle opleiding tot secretaresse is het Laura die brood op de plank brengt. Meer ambitie heeft ze als meisje niet nodig, ze ziet er immers aardig genoeg uit om een man te strikken, volgens haar moeder. Inmiddels werkt Laura als secretaresse in een fabriek, en wanneer haar moeder aankondigt naar Engeland te emigreren, werpt Laura’s baas Felix zich op als haar beschermer. Zijn vage belofte om Clare’s opleiding te financieren, doet Laura besluiten op zijn huwelijksaanzoek in te gaan. Zo begint een verstikkend huwelijk, waarin de manipulatieve Felix er alles aan zal doen om ‘zijn vrouwen’ afhankelijk en klein te houden.

Als geen ander weet Harrower de beklemmende, bijna claustrofobische sfeer neer te zetten die al snel over het kersverse gezin neerdaalt. Felix blijkt een kleinzielige en kwaadaardige man die de zakelijke mislukkingen aan elkaar rijgt, maar die zich in zijn eigen huis heer en meester waant. Voortdurend laat hij zijn aanwezigheid gelden en maakt hij het Laura en Clare onmogelijk om zich ook maar een millimeter buiten zijn invloedssfeer te begeven. Om de spanning voortdurend voelbaar te houden bouwt Harrower in een scène vaak langzaam naar een climax toe, om vervolgens de ontlading over te slaan en de draad pas weer op te pakken wanneer de scherven opgeraapt worden. Bepaalde gebeurtenissen moet je als lezer zelf invullen en zaken als fysiek geweld worden vooral gesuggereerd.

De Wachttoren is een roman met sterke karakters, een mooie, heldere stijl en een aantal zeer memorabele fragmenten. IJzersterk is de scène waarin een dronken Felix als een idioot met de auto door het verkeer raast, een doodsbange Laura naast zich, terwijl een ogenschijnlijk totaal ontspannen Clare op de achterbank in zichzelf blijft herhalen: "laat ons te pletter slaan".

Een klein minpuntje is het karakter van Felix dat soms licht karikaturaal aandoet; hij is zo kinderachtig en pathetisch dat het bijna onbedoeld komisch wordt. Toch is het knap hoe Harrower van deze megalomane vrouwenhater een voortdurende dreiging laat uitgaan. Daarnaast besteedt de auteur soms te veel tijd aan het verduidelijken van de gevoelens van haar karakters, waar de lezer deze zelf al kan invullen. De kracht van De Wachttoren zit hem vooral in subtiliteit en rake beschrijvingen; jammer dus dat Harrower soms toch net iets te veel wil uitleggen.

Dit neemt niet weg dat deze roman terecht een klassieker is binnen de Australische literatuur. Na De Wachttoren schreef Harrower nog een vijfde roman die ze in 1971 abrupt terugtrok van publicatie, waarna ze volledig stopte met schrijven. Recent is haar oeuvre opnieuw uitgegeven, mèt de nooit verschenen vijfde roman, en Harrower geniet op haar achtentachtigste van de hernieuwde erkenning. Deze Nederlandse vertaling hebben we te danken aan het project Schwob, dat onbekende klassiekers voor een breder publiek toegankelijk wil maken.