Een boek vol ideeën

In het licht van wat wij weten is zo’n boek waar je als veellezer bijna niet aan kunt ontkomen. Gehypet in De Wereld Draait Door, waar het besproken werd als een briljante roman die alle belangrijke thema’s van de 21ste eeuw omvat, lovend besproken in alle belangrijke literaire media: de verwachtingen zijn hooggespannen bij het openslaan van deze dikke pil. Maakt auteur Zia Haider Rahman de beloftes waar?

Het uitgangspunt is vrij rechtdoorzee: twee vrienden, de één afkomstig uit Bangladesh, de ander Pakistaans, doorlopen samen hun studietijd maar verliezen elkaar uit het oog. Jaren later ontmoeten ze elkaar weer en proberen ze in lange gesprekken de hiaten in te vullen. Hoofdpersoon is Zafar, geboren in het straatarme Bangladesh. Opgroeiend in Groot-Brittannië blijkt hij een briljante student, en weet hij zich op te werken tot advocaat na studies wiskunde en rechten aan Oxford en Harvard. Zijn vriend, de naamloze verteller, heeft een vergelijkbare etnische achtergrond maar is geboren in een vooraanstaand milieu als kleinzoon van de Pakistaanse ambassadeur in Amerika. Waar Zafar in de Britse klassenmaatschappij heeft moeten vechten tegen vooroordelen en racisme, heeft zijn vriend de voordelen van geld en sociale klasse, die zijn toelating tot Oxford vanzelfsprekend maken.

In de gesprekken die het boek vormen, vertelt Zafar over zijn arme jeugd die zich voornamelijk in Engeland afspeelde, over zijn studie en zijn werk als advocaat, dat hem van Dhaka naar Islamabad naar Afghanistan heeft gevoerd. Rode draad is zijn geliefde Emily en hun grillige relatie. Zijn vriend is de naamloze verteller die Zafar’s verhaal opgeschreven heeft en aanvult met zijn eigen ervaringen, die vooral als contrast dienen. Hij lijdt een passief leven, heeft een liefdeloos huwelijk en in zijn werk als bankier is hij- voordat hij het in de gaten had, terechtgekomen in de ergste financiële crisis sinds de jaren dertig. Hoewel zijn werk hier direct mee te maken heeft, voelt hij schuldgevoel noch verantwoordelijkheid.

Het weinig sympathieke personage van de verteller is slechts één van de redenen dat In het licht van wat wij weten niet de meest soepele leeservaring is. De lezer zit misschien niet zozeer te wachten op zijn gedetailleerde uiteenzettingen over zijn werk als bankier, maar het is zijn rol als verteller van Zafar’s levensverhaal die het meest stoort. Vaak spreekt hij de lezer direct toe om bepaalde keuzes in de chronologie en structuur van Zafar’s verhaal toe te lichten, met als belangrijkste effect dat je als lezer juist de draad kwijtraakt. De kern van het verhaal, namelijk wat er is gebeurd tussen Emily en Zafar in Afghanistan, wordt over bijna 600 pagina’s uitgesmeerd, met zoveel vertakkingen en terzijdes dat er van enige spanning weinig overblijft. Niet alleen springt Rahman veel heen en weer in de tijd, hij laat zijn karakters ook opgaan in vele wiskundige, filosofische en historische discussies en anekdotes. Hoewel ze vaak interessant zijn, halen deze intermezzo’s nog meer tempo uit het verhaal.

Toch zou het niet juist zijn om het boek vanwege zijn narratieve mankementen af te schrijven. In het licht van wat wij weten is ook een erudiet boek dat barst van de ideeën en waarin een aantal fascinerende personages worden opgeroepen. Rahman heeft veel te zeggen, en wanneer het gaat over Oost-West relaties, de Britse klassenmaatschappij en postkoloniale migratie is hij overtuigend en meeslepend. Een boek dat lekker vlot wegleest is niet per definitie goed, en zo is dit boek dat wat meer geduld vergt niet slecht. Toch zou dat geduld meer beloond zijn als Rahman zijn verhaallijn net iets meer prioriteit had gegeven dan zijn grote ambities. Hij zou dan niet slechts een interessant, maar een fantastisch boek hebben geschreven.