Word kwaad, gruwel en huil.

Wie kent het schitterende 'De ondergrondse spoorweg' van Colson Whitehead (1969) niet? Het boek vertelt over de vlucht van een op een plantage werkzame slavin, en werd onder andere bekroond met de National Book Award en de Pulitzerprijs. Onlangs verscheen nieuw werk van Whitehead’s hand, getiteld 'De jongens van Nickel'.

Deze roman ontleedt een recent “(…) duister hoofdstuk uit de Amerikaanse geschiedenis – het tijdperk van de Jim Crow-rassenwetten in het Zuiden van Amerika – aan de hand van het verhaal van twee tieners op een helse tuchtschool in Florida. Het zijn de beginjaren van de burgerrechtenbeweging, en de zestienjarige Elwood Curtis gaat zijn toekomst vol vertrouwen tegemoet. Totdat hij vanwege een vergissing op de Nickel Academy belandt. Met name de zwarte jongens worden aan het sadisme van hun witte bewakers uitgeleverd. Misbruik, marteling en corruptie zijn aan de orde van de dag; voor het minste vergrijp worden de jongens ‘naar achter’ gebracht – vanwaar ze nooit meer terugkomen. In deze gruwelkamer is er voor Elwood één houvast: zijn vriend Turner, die geen enkele ambitie koestert, behalve ontsnappen uit Nickel.”

Whitehead heeft het verhaal in de derde persoon beschreven en voornamelijk vanuit het perspectief van Elwood, een van de hoofdpersonages. En dat is prettig: dat houdt net dat beetje afstand tussen de lezer en de hoofdpersoon dat nodig is om af en toe even op adem te komen. De gebeurtenissen die Elwood meemaakt zijn namelijk vaak ronduit gruwelijk: minachting en mishandeling zijn aan de orde van de dag. En dit alles door zijn huidskleur. Wat het nog gruwelijker maakt, is het besef dat het boek gebaseerd is op een daadwerkelijk bestaande tuchtschool. De seksuele mishandeling wordt genoemd, maar de fysieke mishandeling wordt tot in detail beschreven. En dat weet Whitehead op zo’n manier te doen dat je af en toe niet anders kunt dan je ogen sluiten van afschuw. Dit in combinatie met de beschrijving van Elwood’s gedachten – die vaak heel hoopvol zijn, zelfs in de situaties waar wij onze hoop al lang hadden verloren – en de hartverwarmende vriendschap tussen Elwood en Turner onder de verschrikkelijke omstandigheden zorgen ervoor dat het boek snoeihard binnenkomt.

“Ze moesten lachen, omdat ze wisten dat in de buurtsuper geen donker mensen bediend werden, en soms sloeg om dingen lachen een paar stenen uit de o zo hoge en dikke rassenscheidingsmuur.“

Ook over de opbouw van het boek is genoeg te zeggen. Zo is het boek ingedeeld in verschillende delen en hoofdstukken. De flashbacks en flashforwards die Whitehead gebruikt, worden niet expliciet benoemd. Aan het begin van elk hoofdstuk ben je daarom wel eens aan het puzzelen: waar en wanneer bevinden we ons in Elwood’s verhaal? Ook volgt Whitehead wel eens een zijweg, waarbij kort het leven van iemand van de tuchtschool wordt beschreven. Het uitblijven van een tijdsaanduiding en deze afdwalingen zorgen er soms voor dat je soms wel even uit je leesflow wordt gehaald. Toch lijkt dit de opoffering wel waard: je krijgt er namelijk verrassende wendingen voor terug.

De schrijfstijl, hartverwarmende personages, verschrikkelijke gebeurtenissen en opbouw van dit boek zijn uniek. Een alinea over de plot en het sublieme einde was op zijn plaats geweest. Het is schrijnend, hartverscheurend. Maar elk extra woord dat ik zou gebruiken om dit beschrijven, kan de leeservaring beïnvloeden. En dat is niet wat je wilt: je wilt er open ingaan, om dit volledig in je eigen zone te beleven. Er rest me dan ook niets dan te zeggen dat je dit boek absoluut moet lezen. Word kwaad, gruwel en huil. Ervaar.