Een boek dat je bijblijft, ondanks zijn tekortkomingen

Petina Gappah is wellicht bekend als auteur van Het boek van Memory of De danskampioen, waarvoor ze de Guardian First Book Award won. Terwijl ze aan deze twee boeken schreef, was ze ook bezig met een ander. Gappah heeft er maar liefst 21 jaar gedaan haar meest recente roman te schrijven, Vanuit het duister stralend licht.

Voor haar roman heeft ze veel onderzoek gedaan naar David Livingstone, een Schotse ontdekkingsreiziger. Hij reisde door zuidelijk Afrika om het geloof te verkondigen, op te komen tegen de slavernij en op zoek te gaan naar de plek waar de Nijl ontspringt. Hij overleed daar. Zijn helpers Susi en Chama begroeven zijn hart en reisden vervolgens te voet met Livingstones lichaam naar de kust, om het over te dragen aan de Britse autoriteiten.

Gappahs roman is gebaseerd op deze gebeurtenissen. Vooral het gegeven dat helpers met het levenloze lichaam door de brandende zon hebben gelopen, intrigeerde haar. De voetreis van meer dan 2000 kilometers, gemaakt door tientallen helpers, staat dan ook centraal in het boek. De perikelen waar de groep als geheel mee te maken krijgt – jaloezie, strijd met andere stammen en moord – worden bezien door de ogen van personages Halima en Jacob.

Halima groeide op als slaaf en werd door Livingstone gekocht als vrouw voor een van zijn helpers. Halima is direct en trots, waardoor ze meermaals een glimlach op het gezicht van de lezer laat verschijnen. De taal die wordt gebruikt voor Halima is informeel en is vaak spreektaal. Haar zinnen starten gewoonlijk met woorden als ‘Nou’ of ‘Nou vraag ik je', gevolgd door korte bijzinnen. Ook gebruikt ze grappige en unieke vergelijkingen.

Halima kent niet anders dan de zware omstandigheden waar ze in leeft en ook de lezer gaat dit als vanzelf bijna normaal vinden. Ondanks de lastig te begrijpen keuzes die ze maakt, is Halima een personage dat je in je hart sluit.

‘Bwana Daudi begroette hem hartelijk en geloof me, hij was zo blij als een kip die aan de braadpan ontkomen is, heus waar, (…)’

Jacob werd als kind bevrijd uit de slavernij. Hij groeide op te Nassick, in een weeshuis in India. Hier werd hem het christelijk geloof bijgebracht. Het is zijn doel geworden om dit geloof te verkondigen: hij is terug naar Afrika gekomen om anderen te bekeren. Het taalgebruik dat voor Jacob wordt gebruikt is formeel. Het grootste gedeelte van het verhaal wordt vanuit zijn perspectief verteld, wiens beschrijvingen erg gedetailleerd zijn.

‘Moge de Heer in Zijn Milddadigheid ons Goedgunstig zijn, opdat wij altijd mogen leven met een Gepast Besef van de Goddelijke Genade.’

Dat het om twee verschillende personages gaat, heeft Gappah door middel van taalgebruik prachtig duidelijk gemaakt. Hoewel beide personages een ander perspectief bieden, is dat van Jacob aanzienlijk minder aansprekend. Daarbij halen de langdradige beschrijvingen van randzaken de vaart uit het verhaal, waardoor de lezer meermaals in diagonaal lezen vervalt. Ook worden vanuit Jacobs perspectief veel gebeurtenissen besproken waarin Halima een centrale rol heeft. Als lezer krijg je daardoor het gevoel slechts een tweederangs plek bemachtigd te hebben.

De verwachtingen voor dit boek waren hoog door de intrigerende en unieke insteek. Helaas heeft Gappah deze niet volledig kunnen waarmaken. Dat komt met name door het gekozen perspectief van Jacob. De auteur laat daar liggen op tempo en intrige. Waarom heeft ze er niet voor gekozen het volledige verhaal vanuit de directe, grappige en interessante Halima te vertellen? Dat is een vraag die open blijft.

Desondanks belicht Vanuit het duister stralend licht interessante thema’s vanuit een nieuwe invalshoek. Ook geeft het interessante inzichten over de samenleving, slavernij en godsdiensten in Afrika. Ondanks de tekortkomingen zal het boek je dan ook zeker bijblijven.