Babi Jar is verbijsterende en schokkende wereldliteratuur!
Alles in dit boek is waar. Zo luidt de eerste zin van dit verbijsterende boek. Natuurlijk kende ik de verschrikkelijke geschiedenis van Babi Jar. Ik zag Shoah van Claude Lanzmann verschillende keren, heb vele filmbeelden van deze plaats van verschrikking gezien en vaak genoeg over deze onvoorstelbare geschiedenis gelezen. In Babi Jar zijn superlatieven betekenisloos. In de door Grunberg aanbevolen documentaire Babi Jar. Context van Sergei Loznitsa zien we een Duitse soldaat zonder enige emotie uitleggen hoe de moordpartij zich voltrok. Hij meende dat er in enkele dagen tijd zo’n 25.000 mensen werden gedood. Het officiële dodental is 33.771, voornamelijk joden. Maar het ravijn bood een begraafplaats aan meer dan 100.000 door de nazi’s omgebrachte oorlogsslachtoffers.
Dit boek is het ooggetuigenverslag van de schrijver die 12 jaar was toen de nazi’s hun onvoorstelbare moordpartij in Babi Jar ten uitvoer brachten. In september 1941 hadden de Russen Kiev verlaten, de Duitsers waren in aantocht. Nadat de Duitsers Kiev hadden ingenomen brachten de Russen het complete oude stadscentrum tot ontploffing, ze waren dagenlang bezig geweest met het ondermijnen van het stadsdeel. Niet alleen Duitsers kwamen om het leven maar ook honderden onschuldige burgers. De Duitsers verordonneerden dat alle joden zich op 29 september moesten melden op een nader gespecificeerde straathoek. De joden kregen de schuld van de reeks ontploffingen.
Anatoli beschrijft hoe de samengekomen joden door hun stadsgenoten werden beroofd van hun meegebrachte spullen. Sommige joden realiseerden zich dat ze hun dood tegemoet gingen, anderen pleegden zelfmoord. Al snel ratelden de machinegeweren in Babi Jar.
Ook veel niet-Joodse inwoners van Kiev meenden dat de joden de ontploffingen hadden veroorzaakt.
Dan vertelt Koeznetsov het verbijsterende verhaal van Dina Pronicheva die ook te zien is in de documentaire Babi Jar. Context.
Hierop volgt Een hoofdstuk van herinneringen, dat begint met kannibalisme. Dit hoofdstuk sneuvelde vrijwel geheel door censuur. Het is alsof de man met de schaar het werk van der Meister aus Deutschland nog eens grondig over doet. Voor mijn gevoel is de Rus hier net zo afschuwwekkend als de nazi. Stalin vertelde aan Churchill dat hij het verzet van tien miljoen tegenstanders had moeten smoren! Koeznetsov houdt staande: alleen wie niet wilde weten, wist het niet, Rus of Duitser. En wat was eigenlijk het verschil tussen de bolsjewieken en de nazi nadat Hitler en Stalin een vriendschapspact sloten en beiden Polen binnenvielen? In Rusland was nooit slecht over Hitler geschreven en heel veel Russische joden konden zich dan ook niet voorstellen dat ze het slechter zouden krijgen onder de Duitsers.
Nadat de nazi’s in een paar dagen tijd alle joden van Kiev in Babi Jar hadden vermoord, gingen ze verder met Russen, Oekraïners en anderen die kant op te slepen. Bij een nabijgelegen psychiatrisch ziekenhuis werden alle patiënten in een paar dagen tijd in vergassingsauto’s omgebracht. Zigeuners werden opgejaagd als wild en onmiddellijk vermoord. In een park werd een meisje door nazi’s levend begraven, het graf werd gegraven door een van straat geplukte grijsaard. Ook communisten en sovjetactivisten moesten eraan geloven. De Gestapo deed niet onder voor de NKVD.
Onthutsend is het verhaal over het krijgsgevangenenkamp Darnitsa, niet ver van Babi Jar gelegen. In dit kamp zijn naar schatting 68.000 mensen omgekomen. Geen van de kampleiders werd ooit veroordeeld voor de afschuwelijke misdaden die daar werden gepleegd. Na de val van Duitsland werd op bevel van Stalin iedereen die niet in krijgsgevangenschap was gestorven, gearresteerd en naar Siberië gestuurd!
In november 1941 vloog ook het Holenklooster in Kiev in brand. Men gaat ervan uit dat ook hier de NkVD als brandstichter optrad. De communisten, Molotov voorop, beschuldigden de Duitsers van deze cultuurvernietiging. Maar Koeznetsov is ervan overtuigd dat de Sovjets zelf deze misdaad op hun geweten hebben. De volgende passage is eigenlijk de sterk verkorte samenvatting van dit boek en bedenk daarbij dat de Sovjets de eerste regel schrapten: “Als miljoenen mensen van hun geboorte tot hun dood nooit hardop zeggen wat ze denken. Als tegenwoordig in een cilindertje genoeg energie kan worden opgehoopt om New York, Moskou, Parijs en Berlijn te vernietigen, en als die cilindertjes dag en nacht over onze hoofden vliegen, waarvoor? Zijn dat geen blijken van barbarij? Mensen, vrienden! Broeders en zusters! Dames en heren! Sta stil, denk na, kom bij zinnen. DE BESCHAVING IS IN GEVAAR”. Ik zou zeggen, kijk om u heen en wat zijn we vandaag, in 2024 opgeschoten? En in zijn rede van 27 april 1923 verklaarde Hitler zelf: “Te grote slimmeriken zijn vijanden van actie, wat we nodig hebben is instinct en wilskracht“.
Het verhaal van de tiener Anatoli is zo waanzinnig absurd en ongeloofwaardig dat je voortdurend denkt: nee, dit kan niet waar zijn, zoiets verdraagt een mens niet. En toch is het waar, zo is het gegaan. Dit onvoorstelbare relaas maakt je als lezer woedend en moedeloos, hoe moet niet voor de jonge Anatoli en zijn iconische opa geweest zijn en voor al hun stadsgenoten, streekgenoten en landgenoten uit hun tijd! Echt, het is om te huilen. En zijn de Oekraïners en Russen van vandaag beter af? Is de vraag stellen niet hem beantwoorden? En nog maar eens wijst de schrijver erop dat zijn boek geen literaire fictie is maar slechts beschrijft wat echt gebeurde.
Toch, het moet gezegd, ook de Oekraïners leken niet over te lopen van medelijden met de joden. Ook Anatoli ondergaat hun treurige lot gelaten. Alsof hij het wel sneu vindt maar er niet verontwaardigd op reageert. Niet dat ze daartoe de ruimte of de gelegenheid kregen maar je kunt ook uit hun gedachten niet afleiden wat ze nou echt van die barbaarse moordpartijen vonden. Afgestompt door de dagelijkse werkelijkheid?
En dan vertelt Koeznetsov het ronduit schokkende verhaal van een Oekraïens voetbalelftal dat in zijn geheel wordt afgevoerd en afgeslacht in Babi Jar omdat ze het lef hadden de Duitsers te verslaan. De Duitse troepen hadden Stalingrad bereikt. En Anatoli stelt vast dat mensen zich net zo tam naar de slacht laten leiden als vee. En wie er ooggetuige van is blijft verkild van schrik zwijgen! We zijn aangeland in 1943 en Anatoli is 14 jaar geworden. Oud genoeg om door de Duitsers op transport naar Duitse fabrieken gezet te worden.
Het hoofdstuk Babi Jar Finale is bijna te verschrikkelijk om te lezen. Een onbeschrijfelijke apocalyps die Koeznetsov desondanks zo nauwkeurig mogelijk beschrijft. Driehonderddertig gevangen proberen te ontsnappen, slechts vijftien van hen slagen daar in. De overigen werden direct gedood of later alsnog verbrand. Babi Jar was Dante’s hel. Er werd nooit iemand voor Babi Jar veroordeeld, geen Riedel, geen Radomski, geen Topajde. Het ravijn is dichtgegooid, Babi Jar bestaat niet meer. Het werd een moddermeer dat ook nog eens doorbrak, alles overspoelde en talloze slachtoffers maakte. Koeznetsov schrijft: “Babi Jar heeft geen geluk met cijfers”. Er kwam geen monument, ook de Russen waren in 1948 fervente antisemieten! Koeznetsov verzucht: “Ze geloven iedereen: Lenin, Stalin, Hitler, Chroetsjov, Mai Zedong, Brezjnev en andere Fidel Castro’s van een lagere rang. Ze vergoelijken wandaden met grootse doelen, ontkennen feiten, vertrouwen op de kale goede bedoelingen. Ga door met geloven…”.
Dit boek (ik laat adjectieven maar achterwege, ik heb alle superlatieven al gebruikt) is onmiskenbaar wereldliteratuur. Te vergelijken met Leven en lot van Vasili Grossman of Verhalen uit Kolyma of De handschoen van Varlam Sjalamov, Sonderbehandlung van Filip Müller of de Gulag van Solsjenitzin. Indrukwekkend en onvergetelijk! Wie een boek wil lezen waarvan je niet kunt geloven en toch weet dat het echt gebeurd is, die mag dit Babi Jar niet links laten liggen. Het is zo intens droevig en tegelijkertijd zo waanzinnig indrukwekkend! Maar wat nog belangrijker is: dit is geen geschiedenisboek, dit boek gaat niet over tachtig jaar geleden, dit boek is actueler dan ooit, het gaat over vandaag!
Enno Nuy
Februari 2024
Noot: ik lees zojuist dat bloemenleggers voor Navalny in Rusland voor straf het leger in moeten. Zij mogen zich doodvechten in Oekraïne. Er loopt een rechte lijn van Lenin, Hitler en Stalin naar Poetin.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van ennonuy
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
