Er is geen vreugde in een leven vol zekerheden

De effectieve kracht van de literatuur begint precies daar waar de natuurwetenschap geen verklaringen meer heeft, schrijft Judit Schalansky in haar inleiding. Zo begin ik aan een roman over een vrouw uit wat ooit eens DDR heette, Inge Lohmark, die niet bij wil leren en liever vasthoudt aan het wereldbeeld dat haar vertrouwd is geworden. Deze lerares biologie bestiert een klas van twaalf leerlingen, reden waarom de school ten dode opgeschreven was. Ook dit boek is (voortreffelijk) vertaald door Goverdien Hauth-Schubben. Zij koos ervoor gründerzeitgebouwen slechts voor de helft te vertalen, dat lijkt me verdedigbaar.

Inge Lohmark leidt een vreugdeloos leven, getrouwd met Wolfgang, één dochter, Claudia. De enige emotie die zij kent is de ergernis. En moederliefde is een hormoon. Nog een paar jaar en dan gaat ze met pensioen. Wie destijds in de DDR woonde kon zich, zo is althans mijn beeld, geen ambities veroorloven, geen hoop op geluk koesteren. Deze vrouw is niet alleen vreugdeloos maar schuwt ook het compromis. De wereld zoals zij die waarneemt, ervaart, is geen aangename wereld maar wie zou zich daartegen verzetten? En het woord ‘mededogen’ komt in haar vocabulaire niet voor, sterker nog dat is een emotie die ze afwijst. Haar leven bestond uit louter zekerheden, gedicteerd door de evolutie.

“En steden die er alleen maar waren omdat de airconditioning was uitgevonden”. Een typische Schalansky-zin. Over een reis die ze met haar dochter in Noord Amerika maakte.

En ondertussen mijmert Inge Lohmark over de evolutie, het allesbeheersende principe dat alle leven op aarde bestiert, dat onze levens reduceert tot volstrekt verwaarloosbare nietige voorvalletjes. Bacteriën en schimmels zijn al perfect en miljarden jaren oud. Ze zijn perfect en onsterfelijk en daarom hoeven ze zich niet verder te ontwikkelen. Ooit gehoord van een bacterie die naar school gaat? De mens wel en die wordt niet ouder dan pak ‘m beet 90 jaar. Wat een verspilling. En vergeet niet: alles leeft van de dood van anderen.

En als ze door het hoofd van de school wordt aangesproken over het feit dat een leerlinge uit haar klas al maandenlang gepest wordt mijmert zij: “Je zag nog altijd dat je hier in het Oosten was. Ook over vijftig jaar zou je het nog zien. Om een relatie te verwerken had je dubbel zo lang nodig als ze geduurd had”.

Niets is doelgericht maar de dood is wel het einde. Ja, Inge wist precies hoe het leven in elkaar stak, van het begin der tijden tot nu, van de eencellige diertjes tot dat geval dat mens genoemd werd. Maar toen haar dochter haar nodig had, gaf ze niet thuis. ja, ze was moeder maar in de klas was ze toch echt primair docent.

In haar voorwoord schrijft Schalansky: “Zo vertelt deze roman, ook al speelt hij zich af in een onbelangrijke regio in het Oosten van Duitsland, waar een paar decennia geleden nog een dictatuur heerste, over een mens die weigert bij te leren en die probeert alle ervaringen te vermijden die haar wereldbeeld aan het wankelen zouden kunnen brengen. En zulke mensen zijn er overal, op de hele wereld”. Zo is het maar net!

Grappig, ik lees Schalansky graag en ik kan niet eens precies zeggen waarom. Maar haar volgende boek zal ik zonder ook maar de geringste aarzeling kopen. Ik beschouw haar als een schrijver die het in zich heeft tot de grote Europese schrijvers gerekend te gaan worden. En kijk dus reikhalzend uit naar haar volgende publicatie.

Enno Nuy
Juli 2024