Een onuitstaanbare klootzak die desondanks mijn muzikale held bleef

De koning van New York
Nijgh en van Ditmar 2023, 526 pagina’s
Vertaald door Dirk-Jan Arensman, Petra C. Van der Eerden, Auke Leistra, Jan Willem Reitsma


Maar liefst vier vertalers voor deze lijvige biografie maar al op pagina 12 gaat het mis: “… introduceerde hij Reed aan als de …”. Als dat maar geen voorbode is! Ik begin aarzelend aan deze dikke pil, bang dat het een soort hagiografie zal worden. Natuurlijk ken ik Lou Reed (1942-2013) door zijn teksten en muziek. Ik had werkelijk al zijn platen, die met de Velvet en al zijn solowerk. De teksten van Reed maakten onlosmakelijk onderdeel uit van mijn persoonlijke vocabulaire. Ook mag ik hier niet verhullen dat ik the Velvet Underground leerde kennen in de jaren dat het mij minder ging. Ik deed er beter aan niet naar die muziek te luisteren maar dat was geen begaanbare route, ik kon er niet omheen. De muziek deprimeerde me net zoveel als ze me fascineerde.

Of Moe Tucker werkelijk zo’n invloed had op generaties drummers als Hermes ons wil doen geloven waag ik te betwijfelen. Mijn idee was altijd dat zij met haar simpele drumtechniek de boel op de rails hield. Zij gaf het tempo aan en zorgde er met haar ijzerenheinige spel voor dat de rest volgde en niet uit de bocht vloog. Sowieso waren The Velvet geen geweldige instrumentalisten, ze deden maar wat. En Nico kon niet zingen, luister maar naar haar soloalbum Chelsea Girl. Ze deden maar wat maar dat leverde merkwaardig genoeg toch onvergetelijk mooie muziek op.

De biograaf beschouwt de Velvet als een van ‘s werelds beste rockbands, een band die niet onderdoet voor The Beatles, The Stones, Funkadelic, The Greatfull Dead. Maar je kunt zulke bands helemaal niet met elkaar vergelijken en Funkadelic heeft in dit rijtje sowieso niets te zoeken. Wie het geluk had in die jaren jong te zijn - en ik had dat geluk - maakte alles voor het eerst mee. Elke song die uitgebracht werd was uniek, alles gebeurde voor het eerst.
En ik herinner me al die eerste keren als momenten van ongekend geluk. Gekluisterd aan de mono radio met het groene glaasje in het midden en iedere keer weer werd ik weggeblazen als ik opnieuw een sensatie hoorde: Well respected man, Ring of fire, alles van de Bluesbreakers van John Mayall, alles van The Yardbirds en mijn all time hero Jeff Beck, Gimme shelter, Heroes, Waiting for my man, Sweet Jane en Pale Blue Eyes. En nog veel meer, het was de muziek die mijn jeugd en daarmee mijn leven kleurde en de verscheidenheid was eindeloos.

Ik heb me nooit echt in de persoon Lou Reed verdiept, hoorde wel eens dat het een onaangename klootzak kon zijn die ook fysiek geweld niet schuwde maar ik had nooit belangstelling voor zulke details en nog steeds niet. Ik doe het wel met zijn muziek. Slechts één keer zag ik hem live, in Carré, eind jaren tachtig, het was verbluffend en onvergetelijk. Tot op de dag van vandaag!

Ik begin aan de biografie en leer daar de jonge Lou Reed kennen als een volstrekt onuitstaanbare klootzak. Een klootzak die nooit fatsoenlijk gitaar heeft leren spelen bovendien. En drugs gebruikte, niet enkel wiet maar al snel ook heroïne en wat niet meer? In die tijd ontstonden twee magistrale songs, dat dan weer wel: Heroin en I’m waiting for the man. Een nummer dat - ik wist dat niet - ook op de setlist van The Yardbirds terecht zou komen. Ik heb hen jammer genoeg dat nummer nooit horen spelen.

De eerste jaren van The Velvet Underground zijn misschien het beste samen te vatten in deze zinnen uit een recensie in Rolling Stone: “Hoe definieer je een groep als deze, die binnen twee korte jaren van “Heroin” tot “Jezus” gekomen is? Kan dit echt dezelfde bende nichterige sadomasochistische junkie-speedfreaks zijn die hun woede en pijn uitbrulden in stormen van krijsende feedback en die woorden uitspuwden als scheldkanonnades? Ja. Ja, dat kan en dat is misschien wel de belangrijkste les van the Velvet Underground: de kracht waarmee de menselijke ziel zijn duistere lagen te boven kan komen”.

Laten we ervan uitgaan dat Will Hermes goede research heeft gedaan. Zijn verslag van de eerste jaren van Lou Reed en zijn kornuiten (1965-1979) leest als On the road van Jack Kerouac. En ik moet zeggen, Hermes heeft een goede pen en geeft zijn verhaal enorm veel vaart. Je vraagt je wel hoe al die gasten, musici, kunstenaars, groupies en zo voort hun leven hebben kunnen leiden zoals ze dat deden, zonder definitief uit de bocht te vliegen. En er komt maar geen einde aan het drugsgebruik, het is een eindeloze trip. Nooit eens licht aan het einde van de tunnel en Reed laat steeds meer alleen de nare kanten van zijn karakter zien: hij is simpelweg een onuitstaanbare klootzak die sinds de Velvet Underground eigenlijk geen fatsoenlijke muziek meer heeft gemaakt, enkele uitzonderingen daargelaten. Hermes schrijft over Metal Machine Music van Lou Reed alsof het een avant-gardistisch meesterwerk is. Ik heb destijds de plaat ook gekocht maar het was gewoon onvoorstelbare bagger. En luister maar eens naar The Bells, kunt u er chocola van maken? Alleen Don Cherry is prachtig! Maar hij wordt vrijwel geheel weggedrukt achter een bombastisch geluidsgordijn.
Maar, het moet gezegd, Hermes schreef geen hagiografie. Uit zijn lijvig boek komt Lou Reed bepaald niet flatteus tevoorschijn. Reed moet in vele opzichten een zeer onaangenaam mens geweest zijn en Hermes voert geen verzachtende omstandigheden aan voor het onuitstaanbare gedrag van zijn held.

Er is nog iets anders dat ik tijdens het lezen van deze biografie problematisch ben gaan vinden. Hermes investeert veel energie in tekstverklaring van de songteksten van Reed. Zelf vond ik die teksten meestal behoorlijk enigmatisch, had vaak geen idee waar ze over gingen en ik nam genoegen met tekstflarden die ik naar eigen believen kon interpreteren in combinatie met de zanger Lou Reed en zijn stem en de muziek van de Velvets want die muziek begreep ik maar al te goed. Als ik Hermes mag geloven - en ik twijfel niet aan zijn interpretaties - dan gingen al die songs over homo-erotiek en gender-issues. Wel het laatste waar ik mee bezig was in de jaren dat ik kennis maakte met The Velvet Underground, begin jaren zeventig. Maar hun muziek inclusief de voor mij vaak raadselachtige teksten maakte een diepe indruk op mij: het leven bood heel af en toe momenten van vrolijkheid en soms zelfs euforie maar de grondtoon bleef een geheel andere: diepe eenzaamheid.

De persoon Lou Reed uit deze, overigens voortreffelijke, biografie gaat mij steeds meer tegenstaan. Ik lees alleen verder omdat ik benieuwd ben naar Laurie Anderson en haar invloed op deze onheilsprofeet. In de jaren tachtig doet Reed serieuze pogingen om drank en drugs achter zich te laten en meldt zich zowaar bij de AA. Daar krijgt hij van iemand - o wrange humor - het verwijt te horen: waar haal je het lef vandaan hier te komen, dankzij jou ben ik aan de heroïne verslaafd geraakt.

In 1992 ontmoeten Reed en Anderson elkaar voor het eerst. Dan volgt er nog een korte reünie van VU maar de optredens blijven beperkt tot Europa. Reed blaast de hernieuwde samenwerking als de sodemieter weer op en laat zich weer eens van zijn slechtste kant zien: he’s a real piss artist! De twee laatste delen van deze biografie waarin de laatste twintig jaar van Lou Reed worden beschreven, gaan wel heel erg snel. Komt dat doordat Reed inmiddels besloot de drugs af te zweren waardoor hij als persoon minder interessant want minder scandaleus werd? Jammer, hier had Hermes zich wat mij betreft wel wat meer mogen inspannen. Lou Reed werd 71 jaar oud en dat mag een wonder heten. Hij stierf nadat een donorlever uiteindelijk toch door zijn totaal verziekte lijf alsnog werd afgestoten.

De vraag is nu of Lou Reed daadwerkelijk zo’n grote rock and roll ster was. Wel wanneer je hem afmeet aan de schandalen, het drugsgebruik, zijn promiscuïteit en zijn alcoholinname. Maar hoe zit het nu met de muzikale invloed van VU. Bleef die beperkt tot Lou Reed? Of deden Cale, Tucker, Morrison en Yule er ook nog toe. Reed was ervan overtuigd dat hij en hij alleen bepalend was voor de impact van VU. Maar dat is wat mij betreft een klassiek geval van zelfoverschatting. VU was aanmerkelijk populairder in Europa dan in de Verenigde Staten, van oudsher en nature een land waar de preutsheid overheerst. Het repertoire van VU is uitermate beperkt, twee of drie albums en dat was het dan. Daarna werden talloze live-albums uitgebracht van wisselende kwaliteit. In zijn solocarrière zou Reed zeer geregeld terugvallen op songs die hij voor VU schreef. Maar dat beperkte repertoire had wel degelijk een enorme impact, niet eens zozeer als rock ’n roll, after all what’s in a name? Maar de muziek van VU refereerde wel degelijk aan die diep gevoelde wens om jezelf te bevrijden van de heersende moraal, de codes die je moest beheersen om een normaal leven te kunnen leiden. VU was in dat opzicht volkomen rücksichtslos en extreem consequent en dat dwong bewondering af. Die gasten hadden werkelijk overal schijt aan! En het is tegelijkertijd onmiskenbaar dat vrijwel alle songs van VU iconische songs werden. Tot de dag van vandaag luister ik nog vaak naar VU en soms denk je, was Reed maar niet zo’n onaangename klootzak geweest, dan hadden ze nog veel meer prachtige muziek kunnen maken. Maar dat is onzin natuurlijk. De Velvet Underground leefde maar kort en bracht maar een paar platen uit maar die waren dan ook exceptioneel goed. Kennelijk was daarmee de koek op. Ik denk tegelijkertijd dat de intenties van de makers nogal eens ver afstonden van de perceptie door de bewonderaars. Dat geldt in ieder geval voor mijzelf. Het merendeel van het solowerk van Lou Reed kan de tand des tijds niet doorstaan, enkele uitzonderingen daargelaten. Was ik, toen ik aan deze biografie begon, bang dat het een hagiografie zou worden, nu ik het boek uit heb moet ik konkluderen dat Hermes Lou Reed voor mij van zijn voetstuk heeft gedonderd. Een biograaf ontmythologiseert het leven van de persoon die hij of zij beschrijft. Nou, daar is Hermes wel in geslaagd. Maar ondanks zijn onhandelbare karakter blijf ik Lou Reed wel als een muzikale held zien, dat heeft hij toch wel verdiend. Hij was niet voor niets heel erg lang een metgezel op de weg die ik zelf af moest lopen.

Enno Nuy
September 2024


Waarom de uitgever maar liefst vier vertalers aantrok is mij een raadsel. Het heeft, gezien onderstaande lijst met vertaalfouten, weinig opgeleverd. Slordig, meer kan ik er niet van maken. Will Hermes schrijft heel wat beter dan deze vertalers ons doen geloven. Jammer!

P12 introduceerde hij Reed aan als
P21 hij koos ervoor ‘Sick of you’ niet spelen
P25 het woord ‘shapeshifter’ blijft onvertaald
P27 soms wordt het nodig
P38 met hun volgestouwde flats en sjtetlflashbacks
P39 en Freeport Village bleef een slaapstandje
P42 dan ben je het grootste deel van je tijd aan spelen met haat
P55 omgeven door beschuldigingen
P67 met wie die docent graag mee uit wilde
P68 ik hoop dat je snel de moord steekt
P77 Een brief bevatte een kortverhaal
P89 Het zat zo dat hij me zover kreeg
P91 het gevoel dat bruin je geeft
P197 zijn grage drugsgebruik
P115 met mensen die door het heen praatten
P130 hij worstelde met psychiatrische problemen
P132 zorgelijk geklok
P219 maar ooit zo expliciet
P225 dat hij dat alleen maar met Reed meedeed.
P226 en de band kon goed met elkaar opschieten
P241 riekend nar zweet
P241 Tuinal is geen voetnoot waard
P272 Reeds vriendschap met M. maakte duidelijk hoezeer hij nog steeds tegenover een journalist kon blootgeven.
P313 en de band ging loos
P321en hij weende toen hij
P334 een ondood menselijk monster
P364 gebruikte het interview ook te spreken
P433 een cryptische blues-stamper over hypocrisie, godsdienstig en anderszins.