Noordwaarts: een stilistisch sterk, maar lauw Denemarken

Met Noordwaarts is Naomi Rebekka Boekwijt (1990) aan haar derde boek toe. Eerder debuteerde ze met Pels (2013) en schreef ze Hoogvlakte (2014), het laatste geschreven op een boerderij in Zwitserland. Voor haar derde boek liet ze zich inspireren door Denemarken, een land dat ook één van de hoofdpersonages, Gitta, aantrekt.

Afkomstig uit een dysfunctioneel gezin is Gitta op zoek naar een uitweg uit de strenge Nederlandse polders. Ze droomt al langer van een vlucht: “Ze zocht andere dingen om in te wonen. Een lied, een boek.” Maar pas wanneer ze voor haar eindexamen slaagt, zet ze de stap om een stageplaats te bemachtigen in het verre Denemarken. Het land leerde ze eerder al kennen door een familiebezoek, waar ze Randi, een vriendin van Gitta’s tante en tevens de andere protagonist ontmoette. Randi heeft reeds jaren een kinderwens, maar is samen met Ole die al een kind heeft uit een vorige relatie en haar niet hetzelfde geluk wil schenken. De achterflap belooft een toenadering tussen de twee personages, waarbij Randi als replicamoeder gaat dienen.

Maar dat is precies waar het fout loopt: de beloofde toenadering komt geforceerd over omdat het boek balans mist. Hoewel de Randi- en Gitta-hoofdstukken elkaar afwisselen, blijft Gitta het brandpunt van het boek. Over Randi’s motieven hangt een ondoordringbare mistlaag en veelal voelt het aan alsof de schrijfster de conflictsituaties wilde en die niet voortvloeien uit de personages zelf. Waarom koos Randi bijvoorbeeld voor een heterobestaan? Uit een bezoek aan een homobar leren we immers dat ze in het verleden viel voor een vrouw, Birgitte. Waarom koos ze ten slotte toch voor een man waar ze – zo blijkt uit de beschrijvingen – weinig fysieke aantrekking voor voelt en die haar bovendien weigert het kind te geven waar ze naar verlangt?

Ook bij andere personages ontbreekt soms een motief. Gitta’s moeder, Inez, bijvoorbeeld verhuist naar Senegal en “over het waarom werd niets meegedeeld.” Aan de lezer dus ook niet. Nochtans doet de schrijfster wel haar best om de personages accuraat te beschrijven. Zo maakt ze goed gebruik van herkenbare details die de karakters inhoud geven, zoals bij de beschrijving van Randi’s handen: “Beweeglijke, magere vingers, die met de hoekjes van de placemat speelden en aan het voetje van het wijnglas draaiden in de tuin bij Karen en Mads.” Daarenboven zijn de personages consistent. Een personage als Gitta die, naar eigen zeggen maar één boek heeft uitgelezen, een boek met Bijbelverhalen, kan dus een referentie maken naar Jona en zijn walvis.

Consistent is tevens Boekwijts stijl. Door de korte, extreem gestileerde zinnen komt er snel vaart in het verhaal en vaak weet ze op poëtische wijze bepaalde situaties neer te zetten. Getuige zinnen zoals: “Ole stond te roken. Bestrooide de aarde al met as voordat hij dood was.” Qua symboliek zit het boek evenzo sterk in elkaar. Op subtiele wijze verwijst ze met de dood van een egel naar Gitta die gedwongen is bijna even letterlijk ter plekke te blijven omdat ze op dat moment nog niet voor haar eindexamen geslaagd is.

Het einde stelt daarentegen teleur. Hoewel de schrijfster zowel Gitta als Randi evenveel woorden gunt, ligt de focus op het einde enkel op Gitta, waardoor we ons afvragen hoe het met Randi is verlopen. Overigens is de afloop van Gitta’s verhaal minstens even vaag. Van de emancipatie die Gitta zichzelf toe-eigende is niets meer te bespeuren: als lezer moet je in gedachten aanvullen wat er met haar gebeurt, maar doordat het laatste hoofdstuk zo abrupt komt, kan je niet anders dan even ontredderd als Gitta achterblijven.

Als Noordwaarts wat meer tijd had genomen om de motieven van de personages uit te diepen, de couleur locale te versterken en het einde uit te werken dan was dit, mede door Boekwijts eigenzinnige stijl, een ijzersterk boek geweest. Maar zoals het nu is, maakt het verhaal warm nog koud, ondanks de toch ietwat onderkoelde Noordse setting.