Dit boek verdient álle prijzen!

20 april 1945, ergens ten noorden van Berlijn. Een vernietigingskamp. In theorie onder leiding van SS-Sturmbahnführer Hanns Schreiber (36), in de praktijk voert SS-Obersturmführer Karl Zehlendorf (40) de regie. Deze plaatsvervangend kampcommandant is speciaal aangesteld als leider van het vergassingsprogramma. In het oosten heeft hij zich al bewezen in die rol. Samen met zijn vrouw Christine (36) en hun zoons Reinhart (15) en Ernst (11) bewonen zij een villa aan de rand van het kamp. Vrouwlief is een verwend nest, Reinhart een egocentrische streber en Ernst een zachtaardige jongen. Laat nu net die laatste vermist raken.

Carrière maken is het streven van Karl geweest nadat hij als conservatoriumstudent is gesneefd. De SS is daartoe het juiste vehikel. Met zijn gezin heeft hij zich nauwelijks ooit bemoeid, van een band met zijn jongens is geen sprake. Zijn meedogenloze gedrag – hij doodt mensen te pas en te onpas, stuurt duizenden per dag de gaskamer in – staat in schril contrast met zijn handelen als het eenmaal tot hem is doorgedrongen dat Ernst daadwerkelijk zoek is. De wereld is te klein en het gehele kamp wordt opgedragen de jongen te gaan zoeken. Enerzijds stuurt hij tienduizenden de dood in, anderzijds moet alles wijken voor één leven. Allerlei individuen, zowel SS-ers als Joden, hebben de jongen gezien, ze hebben hem soms zelfs gemaand op zijn schreden terug te keren. Niemand kent echter het gehele verhaal (behalve wij, lezers, vanaf een kwart van het boek), allen hebben slechts een stukje van de puzzel. Niemand rept daarover, omdat zij niet beseffen dat hun informatie van enig belang kan zijn en ook omdat zij geen kans krijgen hun informatie met de Obersturmführer te delen. Ten slotte is men bang voor hem vanwege zijn onvoorspelbare gedrag.

‘Aan het einde van de oorlog’ speelt zich af in 24 uur en begint op de 56e verjaardag van de Führer. Ter ere van die verjaardag is er een feestje, waar Zehlendorf als pianist zal optreden. Hij is een groot fan van Van Beethoven, niets of niemand mag hem dit moment ontnemen. Ook daarom lukt het niet hem in te lichten over de vermissing van zijn jongste zoon. Vanuit het oosten rukken Wit-Russische troepen in ijltempo op. De SS-staf beseft dat het einde nabij is, maar wil die gedachte niet toelaten. Erover spreken is taboe, daarop staat de doodstraf. Wel zet men alles op alles om de bewijzen van de vernietigingsmachine weg te werken, terwijl de dagelijkse routine zoveel als enigszins mogelijk is doorgang moet vinden.

Natter heeft een gedurfd boek geschreven. Het begint met een plattegrond van het kamp (nuttig). Daarna volgen er vier pagina’s met namen, leeftijd en korte beschrijving van alle personages. Vervolgens komen vanaf pagina 17 tot en met het einde, 634, al die personages aan het woord, inclusief de locatie waar zij zich bevinden. Voor het gevoel is elke minuut van die 31 (plus één, een Russische verkenner) personen minutieus weergegeven. Hoe krijgt Natter het voor elkaar om na onze (lezers) ontdekking van Ernsts tragische lot ons toch te blijven boeien? Is het omdat ook wij die puzzelstukjes nu eens als een geheel willen zien? Is het vanwege de empathie die wij met verschillende personages hebben gekregen? Kunnen we niet genoeg krijgen van de gruweldaden van Eva of het liefdevolle werk van verpleegster Johanna? Het is Natter gelukt, bij ieder personage kruip je in de huid van de betreffende persoon. Het is ongelooflijk knap hoe hij alle 31 personages een eigen stem geeft, hen handelingen laat uitvoeren die perfect passen bij het betreffende karakter. Vanuit 31 verschillende perspectieven het verhaal te vertellen en daar nergens een misser in te maken.

Met ‘Aan het einde van de oorlog’ heeft Natter een bewonderenswaardige roman geschreven die alle te winnen prijzen meer dan verdient. Mijn boek signeerde hij met de opdracht “Lang leve Beethoven!” Laten we dat maar doen.