Lezersrecensie
Een fatale liefde
1986. Katharina (19) ontmoet Hans (53) in stadsbus 57 in Oost-Berlijn. Zij is aankomend student, hij is radiopresentator van klassieke muziek en schrijver. De twee wisselen blikken uit en zijn op slag verliefd. Dat Hans vader is van de veertienjarige Ludwig en getrouwd met Ingrid, een wetenschapper die met Katharina’s moeder in een laboratorium heeft gewerkt, kan hun verlangen niet in de weg staan. In het Oost-Duitsland van de Freikörperkultur, ruimdenkendheid als geen andere natie, hebben Katharina’s ouders geen problemen met die relatie ondanks het grote leeftijdsverschil. Katharina spreekt open over haar nieuwe vriend met haar gescheiden ouders, waarbij zij vooral haar vader – tien jaar jonger dan Hans – in vertrouwen neemt.
Hans, een man bij wie ‘overspel’ op zijn voorhoofd staat gebrand, gaat Katharina’s leven volledig beheersen. Zelfs als zij voor een studie naar Frankfurt an der Oder vertrekt, weet hij haar nog te manipuleren. En toch zijn/lijken de twee volkomen voor elkaar bestemd.
“Nooit zal het meer zo zijn als nu, denkt Hans. Zo zal het voor altijd zijn, denkt Katharina.”
In deze zin valt direct de bijzondere stijl op die Erpenbeck hanteert: de perspectieven tussen de verschillende personen lopen in elkaar over. Dat is nauwelijks storend.
Hans ontpopt zich als een tiran, als een man die bepaalt hoe Katharina moet leven. Als zij al eens een misstap – volgens Hans – begaat, krijgt zij dat keer op keer te horen. Hij wrijft dat er dusdanig in dat hij haar tot zelfmoordgedachten drijft. En toch komt dan weer de (lijflijke) liefde waarbij hij tot het uiterste, zelfs sadistische gaat en Katharina blij is dat hij haar weer accepteert.
1989. Hans, voormalig fervent lid van de Hitler Jugend, ziet de demonstraties tegen het regime in Oost-Duitsland aan met een zekere minachting. Sukkels, vindt hij. Maar zoals wij allen weten, loopt het anders. Dat dit niet per se voordelig is voor de voormalige burgers van de Deutsche Democratische Republik (DDR), maakt Erpenbeck duidelijk. Terwijl de westerse prijzen vele malen hoger zijn dan die in het oosten, halveert de waarde van hun Ostmark. Huren gaan omhoog van 130 Mark naar 900 Mark. De staatsinrichting is niet voorbereid op nieuwe westerse regels, die binnen zes maanden na november 1989 wet zijn. Bedrijven worden voor een habbekrats overgenomen door westerse cowboys en vele burgers worden werkeloos, een fenomeen dat men niet kende. Vanaf nu zijn zij tweederangs burgers. Buiten het feit dat ‘Kairos’ een tragisch liefdesverhaal is, geeft het een realistisch beeld van de effecten van ‘Die Wende’. Het kan dan ook niet verbazen dat de inwoners van de voormalige Oost-Duitse deelstaten tegenwoordig een stemgedrag tentoonspreiden dat naar uiterst rechts neigt.
Met ‘Kairos’ heeft Erpenbeck een dijk van een roman geschreven, die terecht is bekroond met de International Booker Prize 2024. Misschien belangrijker: zij probeert begrip te kweken voor haar landgenoten – Erpenbeck is zelf opgegroeid in Oost-Duitsland – en hun desillusies.
Hans, een man bij wie ‘overspel’ op zijn voorhoofd staat gebrand, gaat Katharina’s leven volledig beheersen. Zelfs als zij voor een studie naar Frankfurt an der Oder vertrekt, weet hij haar nog te manipuleren. En toch zijn/lijken de twee volkomen voor elkaar bestemd.
“Nooit zal het meer zo zijn als nu, denkt Hans. Zo zal het voor altijd zijn, denkt Katharina.”
In deze zin valt direct de bijzondere stijl op die Erpenbeck hanteert: de perspectieven tussen de verschillende personen lopen in elkaar over. Dat is nauwelijks storend.
Hans ontpopt zich als een tiran, als een man die bepaalt hoe Katharina moet leven. Als zij al eens een misstap – volgens Hans – begaat, krijgt zij dat keer op keer te horen. Hij wrijft dat er dusdanig in dat hij haar tot zelfmoordgedachten drijft. En toch komt dan weer de (lijflijke) liefde waarbij hij tot het uiterste, zelfs sadistische gaat en Katharina blij is dat hij haar weer accepteert.
1989. Hans, voormalig fervent lid van de Hitler Jugend, ziet de demonstraties tegen het regime in Oost-Duitsland aan met een zekere minachting. Sukkels, vindt hij. Maar zoals wij allen weten, loopt het anders. Dat dit niet per se voordelig is voor de voormalige burgers van de Deutsche Democratische Republik (DDR), maakt Erpenbeck duidelijk. Terwijl de westerse prijzen vele malen hoger zijn dan die in het oosten, halveert de waarde van hun Ostmark. Huren gaan omhoog van 130 Mark naar 900 Mark. De staatsinrichting is niet voorbereid op nieuwe westerse regels, die binnen zes maanden na november 1989 wet zijn. Bedrijven worden voor een habbekrats overgenomen door westerse cowboys en vele burgers worden werkeloos, een fenomeen dat men niet kende. Vanaf nu zijn zij tweederangs burgers. Buiten het feit dat ‘Kairos’ een tragisch liefdesverhaal is, geeft het een realistisch beeld van de effecten van ‘Die Wende’. Het kan dan ook niet verbazen dat de inwoners van de voormalige Oost-Duitse deelstaten tegenwoordig een stemgedrag tentoonspreiden dat naar uiterst rechts neigt.
Met ‘Kairos’ heeft Erpenbeck een dijk van een roman geschreven, die terecht is bekroond met de International Booker Prize 2024. Misschien belangrijker: zij probeert begrip te kweken voor haar landgenoten – Erpenbeck is zelf opgegroeid in Oost-Duitsland – en hun desillusies.
1
Reageer op deze recensie
