Liefdevol afscheid van een woelig leven

Frode Grytten(1960) is een van de belangrijkste hedendaagse Noorse auteurs Na zijn debuut met de poëziebundel Start in 1983 schreef hij meerdere romans, verhalenbundels en kinderboeken. Het lied van de bijenkorf, dat de literaire Brage Prijs won in 1999, en de misdaadroman De razende rivier verschenen ook in het Nederlands. Zijn nieuwste roman De laatste dag van de veerman stond op de shortlist van de Noorse Boekhandelsprijs en in 2023 kreeg het ook de Brage Prijs. De Nederlandse vertaling is van Geri de Boer.

Op zijn laatste dag onder de levenden wordt veerman Nils Vik wakker in de wetenschap dat hij het tijdelijke voor het eeuwige gaat verwisselen. Hij is inmiddels oud, niet meer nodig als schipper van de veerboot door de bouw van een brug en zijn vrouw Marta is hem al een tijd geleden voorgegaan. Hij maakt zijn huis aan kant, trekt zijn oude, dikke jas aan en gaat naar zijn boot, zoals hij al sinds zijn veertiende iedere ochtend deed. Bij de boot staat zijn hond Luna al kwispelend op hem te wachten. Dat de hond al vijfentwintig jaar dood is en ineens blijkt te kunnen praten is dan al niet eens vreemd meer. Samen maken ze een reis terug in de tijd over de fjord terwijl er steeds meer overleden oud-passagiers van Nils aan boord komen om hem te begeleiden naar zijn uiteindelijke aanlegplaats.

‘Deze laatste dag zal hij een draad door de tijd trekken, de tijd terug volgen, kijken waar de tijd hem brengt. Hij zal voor de allerlaatste keer zijn vaste route varen, of zijn vaste routes. Hij zal noteren wat hij in zijn leven heeft liefgehad, het tegen het licht houden, het eren. Want als híj het niet doet, wie dan?’

De laatste reis van Nils is er een vol herinneringen aan zijn leven, zijn eigen vrouw en dochters maar zeker ook aan alle kleurrijke passagiers die hij in al die jaren op zijn boot heeft mogen verwelkomen. Van presidenten tot de plaatselijke vroedvrouw, van beroemde acteurs tot een depressieve schooljongen. Je zou verwachten dat deze korte roman magisch realistisch te noemen zou zijn maar zo voelt het helemaal niet aan, ondanks het onderwerp. Grytten houdt er een sterk realistische en nuchtere schrijfstijl op na die soms heel gedetailleerd kan zijn. Als Nik bijvoorbeeld zijn oude matras verbrandt wordt de lezer getrakteerd op zo’n beetje alles wat er op die matras voorgevallen is, van koffievlekken tot de gele bloemen van urine en sperma. Maar hij houdt het ook luchtig met droge humor op zijn tijd.

‘‘Goed om je te zien. Alles goed met je?’ ‘Nou ja, ik ben dood, hè.’’

De auteur is er met deze schrijfstijl zeker in geslaagd een mooi en liefdevol verhaal te brengen over afscheid en weerzien. Zonder ook maar ergens sentimenteel te worden krijgt de lezer een goed beeld van de stugge veerman die altijd alleen maar van zijn Marta heeft gehouden, ondanks dat zij nog wel eens de grenzen in hun huwelijk wilde opzoeken. Daarnaast wordt er een goed beeld geschetst van een veranderende samenleving in de Noorse fjorden en de levens van de bewoners ervan. Uiteindelijk bereikt Nik zijn diepst weggestopte herinneringen. Hij is zelf een beetje verbaasd dat die er nog zijn maar op zo’n laatste reis zijn ze onoverkomelijk en essentieel. Het boek doet een beetje denken aan het werk van de Zweedse Fredrik Backman. Liefhebbers van deze auteur zullen het werk van Grytten ook zeker kunnen waarderen. Zij schrijven beiden over mannen van weinig woorden die gevormd zijn door hun woelige levens, meestal veroorzaakt door de grillen van de natuur en de bijzondere mensen om hen heen. Mannen die uiteindelijk een klein hartje blijken te hebben en met dat hart iedereen voor zich weten te winnen.