Helder in weinig woorden

Schotland, 1843. Predikant John Ferguson staat op een keerpunt in zijn leven als hij besluit zich af te keren van de Church of Schotland en zich aan te sluiten bij de nieuwe Free Church. Maar om een nieuw gebouw te kunnen betrekken waar hij zijn volgelingen toe kan spreken is er geld nodig, veel geld. Om zijn karige eigen spaarpot aan te vullen neemt hij via zijn zwager een klus aan om voor grootgrondbezitter Lowrie af te reizen naar een van de ver afgelegen Noordelijke eilandjes in de Noordzee. Daar moet hij de enige nog levende bewoner vertellen dat hij het eiland zal moeten verlaten. Eenmaal aangekomen op het eiland krijgt John een ongeluk maar wordt gered door Ivar, die enige bewoner. Na een wat stroef begin ontwikkelen de twee mannen een bijzondere relatie die drijft op de bijna verdwenen taal die Ivar spreekt en de toewijding van John om deze te willen leren. Mary, de vrouw van John, blijft achter in Schotland. Zij ziet niet veel heil in de onderneming van haar man en reist hem tenslotte achterna, wat ervoor zorgt dat het stel een bijzondere beslissing neemt als ze elkaar weer zien.

Helder is de derde roman van Carys Davies. Haar debuut West en haar tweede boek Het missiehuis kregen lovende recensies. Evenals haar vorige boeken werd Helder vertaald door Nicolette Hoekmeijer.
Davies is een auteur die met weinig woorden de wereld die ze wil laten zien in haar boeken subtiel kan beschrijven. Tegen de achtergrond van historische gebeurtenissen slaagt zij erin haar personages volwaardig neer te zetten, hoe weinig woorden ze daar ook voor nodig heeft. In Helder hebben woorden en taal echter wel een bijzondere rol. Ivar spreekt een taal die zo goed als uitgestorven is en kent alleen maar een paar basale Engelse woorden die hij nodig heeft om te communiceren met de rentmeester als deze zich een keer in de zoveel jaar laat zien om de huur op te halen. Maar nu verschijnt daar ineens een man die zowaar geïnteresseerd is in zijn woorden en, zoals later blijkt, ook in hem. John schrijft alle woorden die hij van Ivar leert op met de Engelse vertaling erbij. Maar hij merkt al snel dat het Engels totaal niet toereikend is om Ivars woorden te omschrijven.

‘Dito voor de wolken en de wind – een wolk kon een ga of een glob zijn, een homek of een benker, een elin of een glodrek. De wind kon een binder of een gas zijn, een asel of een geul en een trits andere dingen die hij zich niet kon herinneren.’

Voor de geïnteresseerde lezer is er een lijst woorden uit Ivars taal opgenomen achter in het boek met nog wat uitleg van de auteur in haar nawoord. In datzelfde nawoord wordt de historische achtergrond van het verhaal ook nader toegelicht. De scheuring van de Schotse kerk in 1843 had voornamelijk zijn oorzaak in de grote invloed van de grootgrondbezitters en andere notabelen binnen de kerk. De predikanten die zich aansloten bij de nieuwe Free Church zetten zich daar tegen af. Tegelijkertijd vonden er al een aantal jaren grootschalige ontruimingen plaats in Schotland waarbij hele dorpen vol arme plattelandsbewoners met geweld uit hun huizen werden gezet door de landeigenaren die vervolgens het vrijgekomen land gingen gebruiken voor grootschalige landbouw en veeteelt met de bedoeling hier grote winsten mee te behalen. De bewoners kregen onvruchtbare stukjes grond terug waarmee ze niet in hun onderhoud konden voorzien en werden zo gedwongen als seizoenarbeiders voor diezelfde landheren te gaan werken. Het is dan ook bijzonder te noemen dat John uitgerekend een klus aanneemt om in opdracht van een landheer Ivar van zijn eiland af te halen. Gelukkig ziet hij, mede door toedoen van zijn vrouw, op tijd dat geld ook niet alles is en kiezen ze voor een nieuwe toekomst, hoe bijzonder deze ook te noemen is.