Hoe de dochter van het water terugkeert naar haar roots

Het geheugen van de zee is de tweede roman van de Finse auteur Petra Rautiainen (1988) Evenals haar debuut Land van sneeuw en as speelt ook dit boek zich af in het Arctisch gebied. Plaats van handelen is de meest noordelijke provincie van Noorwegen, Finnmark, waar nog veel inwoners behoren tot de Kvenen, een van oorsprong Fins volk dat hier in de 18e en 19e eeuw naartoe trok in de hoop werk te kunnen vinden in met name de visserij. De vertaling uit het Fins is van Annemarie Raas.

Auruura is een Noorse vrouw met Kven-bloed die al twintig jaar in Florida woont. Ze werkt voor een grote oliemaatschappij en is verantwoordelijk voor de reclame-scripts van het bedrijf. Aapa, zoals Auruura door haar oma en enig overgebleven familielid wordt genoemd, keert terug naar haar geboortegrond in Noord-Noorwegen om een documentaire te maken over de olie-industrie. Hiervoor moet ze de confrontatie aangaan met mensen die ze al twintig jaar niet meer zag en daardoor komt er ook een oud trauma weer in volle hevigheid naar boven. Het ongeluk waarbij haar moeder omkwam en zijzelf gewond raakte is nu niet meer weg te stoppen. Maar het kost Aapa erg veel moeite om de waarheid weer onder ogen te komen.
In een tweede verhaallijn volgen we een naamloze vrouw die als onderzoeker meegaat op een schip naar de Noordelijke IJszee om de gevolgen van klimaatverandering te onderzoeken. In de hoofdstukken die onder de noemer Reisdagboek geschreven zijn, krijgen we heel veel interessante informatie over de klimaatverandering en welke invloed het boren naar olie in de oceanen voor het leven in zee betekent. Met name walvissen hebben het hierdoor erg zwaar. Het duurt tot op de laatste pagina’s van het boek voor we te weten komen wie de schrijver is van dit Reisdagboek. En het is ook pas dan dat de lezer het complete plaatje krijgt.

Rautiainen zorgt met deze twee verhaallijnen dat het geduld van de lezer behoorlijk op de proef wordt gesteld. Al vroeg in het verhaal wordt het ongeluk waarbij Aapa’s moeder omkwam al genoemd maar door allerlei onbetrouwbare aannames van de hoofdpersoon blijf je lang in het ongewisse over de ware toedracht. Er komen ook een aantal personages in beeld waarvan je hun rol niet meteen ziet maar aan het einde blijken vooral de minst genoemde personen juist de grootste rol in het geheel te spelen. De auteur weet de spanning hiermee dusdanig op te bouwen dat je blijft doorlezen. Toch hebben we hier niet te maken met een thriller maar met een kunstig in lagen opgebouwde roman die de lezer mag afpellen. Aapa werd door haar familie vroeger dochter van het water genoemd. Wij als lezers zijn er getuige van hoe zij langzaam maar gestaag weer terugkeert naar dat kleine meisje dat altijd graag op zee was. Ze keert hiermee niet alleen terug naar haar geboortegrond maar ook naar zichzelf, of ze dit nu wil of niet.

‘Trekvogels oriënteren zich met behulp van een mineraal dat magnetiet heet. […] Ook wij mensen hebben het ooit gehad, maar miljoenen jaren geleden zijn we in een andere richting geëvolueerd. Toch is er nog een klein beetje overgebleven in ons skelet, op de plek waar het voorhoofdsbeen en de neus samenkomen. Sommigen hebben er meer van, anderen hebben helemaal niets. Wellicht is dat de reden dat sommigen van ons de weg naar huis kunnen vinden en anderen niet.’

Met alle feiten en weetjes die in het Reisdagboek genoemd worden, geeft de auteur ook nog eens aan dat zij fictie en non-fictie heeft weten te combineren tot een boeiend verhaal. Het grote thema van klimaatverandering speelt een belangrijke rol, ook in het verhaal van Aapa, al heb je dat niet meteen door. Gaandeweg de tocht terug naar zichzelf realiseert Aapa zich wat de zee voor haar en voor de hele wereld betekent. Pas dan kan zij verder met haar leven omdat de zee in zijn geheugen heeft bewaard wat nodig was.