Klimaatroman met puzzel van intriges

In 2013 won Eleanor Catton (1985) met haar lijvige roman Al wat schittert de prestigieuze Booker Prize. Het duurde daarna tien jaar voordat de in Canada geboren Nieuw-Zeelandse auteur met haar derde roman kwam. In 2023 verscheen Het woud van Birnam, vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs. Het heeft zo lang geduurd omdat Catton te maken kreeg met een enorme lading negatieve kritiek en zelfs bedreigingen nadat zij zich in 2015 op een literair festival in India nogal kritisch had uitgelaten over de Nieuw-Zeelandse regering. Maar gelukkig pikte ze de draad weer op en schreef ze televisiescripts voor The Luminaries en een verfilming van Jane Austens Emma. Ook werd zij moeder van een dochter.

In Het woud van Birnam draait het om een nieuw fenomeen: guerrilla-tuinieren. Een groep voornamelijk jonge, activistische mensen die zich bezighouden met het beplanten en de opbrengst oogsten van ongebruikte stukken grond in steden en in de natuur, al dan niet met toestemming van de grondeigenaar. Mira Bunting bestiert samen met een ongeregelde groep vrienden zo’n collectief, Birnam Wood. Zij heeft haar oog laten vallen op een verlaten boerderij vlakbij een ongerept natuurgebied. Door een aardverschuiving is de boerderij en het land eromheen afgesloten geraakt van de buitenwereld. Ideaal voor hun activiteiten. Maar zij is niet de enige die op de grond aast. De Amerikaanse techmiljardair Robert Lemoine ziet hier de ideale plek om een ondergrondse bunker te bouwen om zich hierin te kunnen terugtrekken als het einde der tijden daar is. Maar deze ‘prepper’-houding blijkt een dekmantel voor heel andere, grotere en vooral illegale activiteiten. De wederzijdse aantrekkingskracht tussen Mira en Robert zorgt er voor dat de ideologie van Birnam Wood danig op de proef wordt gesteld.

De roman begint nogal kalm en vooral traag. Er is veel aandacht voor wat Birnam Wood doet en waarom. Catton is er duidelijk op uit geweest om een satire te schrijven over zowel de jongere generatie die Birnam Wood vormen als de ouderen die al een gezapig leven leiden en het niet zo hebben op al die groene ideologie. Zo is de moeder van Shelley Noakes, Mira’s vriendin en huisgenoot, al een symbool van de babyboomgeneratie geworden binnen de groep:

‘Shelleys moeder was een populair onderwerp van gesprek bij Birnam Wood sinds ze Mira vrijwel meteen na hun kennismaking van zich had vervreemd door het collectief een ‘hobby’ te noemen en de betrokkenheid van haar dochter daarbij als een ‘fase’ te betitelen.’

Maar ook de millennials die Birnam Wood vormen blijven niet van kritiek verstoken door de auteur. Aan het einde van deel een is de uitwerking van een vergadering van de groep wel dusdanig scherp neergezet dat je je het nut van democratie toch bijna gaat afvragen.

Het boek is erg plotgedreven, de karakters van de hoofdpersonages die naast Mira en Robert gevormd worden door Mira’s vriendin Shelley, Mira’s onenightstand en ex-lid van Birnam Wood Tony en het echtpaar Owen en Jill Darvish, de eigenaren van de boerderij waar Mira en Robert hun oog op hebben laten vallen, blijven erg plat. Ze zijn of alleen maar goed of alleen maar slecht, met Robert als opper-slechterik. Je ziet hem zo voor je als de schurk in een Marvelfilm, die erop uit is de wereld te vernietigen.

De oplettende lezer heeft al opgemerkt dat Birnam Wood vernoemd is naar het Schotse woud uit Shakespeares tragedie Macbeth. Naast dat het boek opgedeeld is in de klassieke driedelige toneelvorm, die ook vaak in films wordt toegepast, eindigt het boek in een absoluut drama zoals je van een tragedie mag verwachten. Het laatste deel krijgt eindelijk de vaart waar je op hoopt en je hebt bijna het idee in een heuse thriller te zijn beland. Maar de aanloop ernaartoe duurt te lang en er gebeuren net iets te veel ongeloofwaardige zaken om de puzzel van intriges in elkaar te laten vallen. Maar Catton kan haar lezer gelukkig wel steeds blijven boeien met deze klimaatroman.