Kuifje in Constantinopel

Het xoanon is de achtste historische roman van Jan van Aken (1961) Hij werd bekend met bestsellers als De afvalligen, De valse dageraad en De ommegang. Die laatste kreeg de F. Bordewijk-prijs 2018 toegekend en stond op de shortlist van de Libris Literatuurprijs. Zijn romans kenmerken zich door hun omvang en historische setting. Zo is ook Het xoanon weer een fikse pil die de lezer meeneemt in een wervelend avontuur.

Het is een paar jaar na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en de Nederlandse Jon de Beaujon heeft al heel wat van de wereld gezien. Met zijn neutrale paspoort is hij neergestreken in Constantinopel. Wie of wat Beaujon is, weet niemand precies, de vraag is of hij dat zelf eigenlijk wel weet. In de heksenketel die we nu Istanboel noemen, voelt hij zich echter aardig thuis. Maar de stad en de omliggende gebieden zijn nog lang niet vrij van het oorlogsgeweld. De geallieerden maken de dienst uit in de stad, er is oorlog tussen de Turken en de Grieken, een tweede wereldoorlog dreigt al en in de wanorde die er heerst slaan dieven, handelaren, spionnen, moordenaars, bolsjewieken en vluchtelingen hun slag. Maar ondertussen leeft de beau monde hun onbezorgde leven alsof er niets aan de hand is. Beaujon raakt buiten zijn wil betrokken bij de jacht op een oud, houten cultusbeeld, het xoanon. Ooit gezien als de bescherming van de beroemde stad Troje, maakt de symboliek van het beeldje dat iedereen het wil hebben.

Wat volgt is haast een klucht waarin de meest uiteenlopende en bijzondere figuren het beeld steeds van elkaar proberen af te nemen. En daar gaat het een beetje mis. De jacht begint steeds meer tekenen te vertonen van een Kuifje strip of een Indiana Jones film. Van watervliegtuigen tot kamelen, alles wordt gebruikt om het beeldje na te jagen. Wie het in bezit heeft, doet allang niet meer ter zake. Vooral Beaujon moet het steeds ontgelden en eindigt nogal eens ergens zonder kleren in het water of wordt opgepakt door een groep die hem verdenkt van spionage. Maar wonder boven wonder wordt hij steeds weer gered door mensen die hij eigenlijk alleen maar wantrouwt. Dit doet de geloofwaardigheid van het verhaal niet veel goed. Hij maakt van zichzelf haast een antiheld door op de meest spannende momenten aan te kondigen dat hij erg moe is en eigenlijk moet slapen, maar dat is uit den boze, het zou hem zijn leven kosten. Ook zijn haat tegen Groot-Brittannië en de Britten, die teruggaat tot zijn vroege jeugd, is even leuk, maar wordt op den duur wel een beetje vervelend.

Maar Van Aken zou Van Aken niet zijn als hij het boek niet weet te redden met zijn haast onuitputtelijke kennis van de geschiedenis en vlotte schrijfstijl. Er trekken heel wat historische feiten en personen aan het oog van de lezer voorbij en – er gemakshalve even van uitgaand dat alles klopt – dit maakt dat je er behoorlijk wat van opsteekt. Voor de gemiddelde lezer is de periode tussen de Eerste Wereldoorlog (of Grote Oorlog) en de Tweede Wereldoorlog misschien een beetje een grijs gebied. Maar de auteur richt in dit boek zijn vizier juist op de heftige zaken die zich aan de randen van Europa afspelen in die periode en die zijn niet mals, zoals blijkt uit de woorden van een Russische 'vluchteling':

Dat deze vrouw geen vluchteling blijkt te zijn, is al bijna geen verrassing meer als zij gaandeweg het boek wordt ontmaskerd. Beaujon vraagt zich meerdere malen af: 'Kan iemand echt neutraal blijven in zulke conflicten?'

Het xoanon is een aanrader voor liefhebbers van avonturenromans, maar er zijn te veel bladzijden gebruikt om het dunne verhaal te vertellen.

Wil jij ook meer en leuker lezen? Lees dan dit boek voor de Hebban Reading Challenge van 2024!

Vink er bijvoorbeeld de volgende checklistcategorieën mee af: 'Lees een duister boek' en 'Lees een ver boek'. Meedoen kan via Hebban.nl/challenge.