Satirische sonate wordt langzaam werkelijkheid

Sasja Filipenko (Minsk, 1984) is auteur, journalist, voormalig tv-presentator van een satirisch programma en scenarioschrijver. Hij schreef inmiddels vijf romans waarvan De ex-zoon in 2021 in Nederland verscheen. En nu is daar Hetze, vertaald door Jan Lodewijk Eshuis. Filipenko heeft inmiddels zijn geboorteland Wit-Rusland moeten verlaten met zijn gezin vanwege de politieke situatie waarin hij als tegenstander van het regime van Loekasjenko gezien wordt. Ook in Rusland is hij niet meer welkom.

Anton Kwint is een jonge journalist en net vader geworden. Kwint weet allerlei onthullingen te doen over de rijke zakenman Volodja Slavin. Als oligarch met politieke ambities kan Slavin het natuurlijk niet gebruiken dat men weet van zijn dure villa en jacht aan de Cote d’Azur en zeker niet hoe deze luxe gefinancierd wordt. Om de schijn op te houden gaat het gezin Slavin weer in Moskou wonen en krijgen vrouw en kinderen de opdracht zich in het openbaar te vertonen maar te zwijgen over hun buitenlandse optrekje en Volodjas ‘zaken’. Volodja bezorgt zijn zoon een basisplaats in een voetbalteam en zijn dochter krijgt papa’s creditkaart. Waar Volodja echter geen rekening mee heeft gehouden is dat zijn zoon Sasja gepest wordt in het team en hij erge heimwee heeft naar Frankrijk en zijn grote liefde die daar achterbleef. Kwint weet hier handig gebruik van te maken en ontfutselt Sasja allerlei geheimen over zijn vader. Zodra de eerste artikelen in de media verschijnen wordt Slavin furieus en hij zweert de auteur van deze ‘kwaadsprekerij’ kapot de maken. Zo begint de hetze tegen Kwint. Die heeft echter eerst geen idee wat hem allemaal nog te wachten staat. In eerste instantie weet hij zelfs niet wie hem kwaad wil doen, het kan iedereen zijn. Het begint met speldenprikjes maar het eindigt in een grote gruwelijke chaos waarin Kwint zich bijna helemaal alleen voelt komen te staan en hij de waanzin nabij is.

Filipenko schreef dit boek in de tijd dat hij zelf ook nog journalist was in Rusland. Hij laat zien dat er heel veel verschrikkelijke manieren zijn om een journalist onder druk te zetten. Het begint heel voorzichtig en bijna ongemerkt maar het kan uitlopen op vreselijke situaties zoals ook in dit boek het geval is. Toch denkt Kwint dat hij de situatie onder controle heeft en dat maakt het zo pijnlijk.

‘Zie je dan niet Arina, dat dat gespuis, die onmensen, duivels, wormen, alleen maar willen dat ik me overgeef? Maar dat zal ik niet doen! Ik geef me niet over, Arien! Ik heb al genoeg verloren en wil niet langer wijken! Punt uit! Stop! Het is genoeg! Ik wil geen compromissen meer met hen sluiten! Als zij me niet pakken, doet iemand anders het wel.’

Wat erg opmerkelijk is in dit boek is dat de auteur het de vorm van een sonate heeft gegeven. In een video op de website van de Nederlandse uitgever legt hij uit dat de stiltes, verzwijgingen en rusten belangrijk zijn in de muziek. Zo ook in deze roman waarin hij op die momenten van rust en stilte de lezer deelgenoot wil maken van wat hij als auteur eigenlijk precies te vertellen heeft. De lezer moet iets meer moeite doen om de wat verwarrende verteller - een van de jongens die Slavin in dienst nam om Kwint het leven zuur te maken – die het verhaal aan zijn broer vertelt vlak voordat deze een belangrijk celloconcert moet geven, een plek te geven.

Maar de auteur lost dit echter wel goed op; Filipenko voert fragmenten van een dystopisch verhaal op over een tv-zender waarin de kijkers mee mogen bepalen wat de straf van de beklaagde moet gaan worden. Heel lang blijft het onduidelijk wat deze fragmenten precies tot doel hebben maar bijna aan het einde van het boek komt er een uitleg en wordt de rol van de verteller ook duidelijk. Dit is zeer satirisch bedoeld maar inmiddels heeft deze dystopie zich al wel vermengd met de werkelijkheid in Rusland. En dat maakt dat de je dit boek niet zonder de nodige angst zult lezen.