Het authentieke eilandgevoel in gevaar

Naar zee is de derde roman van de Duitse auteur, journalist en taalwetenschapper Dörte Hansen (1964) Het werd kundig vertaald door Lucienne Pruijs. Na Het oude land uit 2014 en Middaguur uit 2019 levert Hansen hiermee wederom een bestseller af. Het verdwijnende plattelandsleven speelt een grote rol in haar boeken, zo ook in haar nieuwste boek. Hierin draait het om een eiland in het Duitse waddengebied maar het zou zo op ieder Waddeneiland in Nederland, Duitsland of Denemarken kunnen spelen.

Voor de familie Sander draait alles om de zee. Hanne bleef achter met drie kinderen nadat haar man eerst de zeevaart en daarna zijn gezin in de steek liet. Haar oudste zoon Ryckmer zegt ook de zee vaarwel na een heftige ervaring en zoekt het wat dichter bij huis als dekknecht op de veerboot. Dochter Eske zorgt voor de oude zeevaarders en hun weduwen in het verzorgingshuis. Jongste Henrik leeft juist van de zee; zijn jutterskunst vindt gretig aftrek. Het gezin en met hen de overige vaste eilandbewoners lijken een kalm bestaan te leiden maar onderhuids borrelt er van alles. In hun leven, dat beïnvloed wordt door de steeds grotere stroom toeristen; op het eiland, dat bedreigd wordt door steeds hogere waterstanden en hevige stormen, en op zee. De zee, die altijd geeft en neemt, en die van zich laat houden maar die zelf van niemand houdt.

Hansen weet met weinig woorden haar personages tot leven te wekken. Ryckmer, dominee Matthias Lehmann, Klara Loof. Zomaar een paar namen uit het verhaal die je zo voor je ziet na het lezen van hun omschrijvingen zonder dat Hansen ze als stereotiep neerzet. Daarvoor zijn ze dan weer net een beetje te vreemd, deze mensen die langs de randen van de eilandgemeenschap leven.

‘De dekknecht kleumt om een reden die hij waarschijnlijk zelf niet kent. Hij doet alleen wat de vorige eigenaars van zijn jas deden: het kleine kleumen oefenen, omdat vroeg of laat het grote kleumen zal komen. De grote storm, de grote vloed of die ene grote golf. Wie dan niet kan kleumen, is bij voorbaat verloren.’

De oorspronkelijke eilandbewoners hebben het bloed van de walvisvaarders nog door hun aderen stromen. Ondanks dat de meesten zelf allang niet meer dagelijks op zee zijn, weten ze nog hoe het was door de verhalen en de liederen die er nog bestaan. De liefde voor taal van de auteur komt hiermee goed in beeld. Zo langzamerhand dringt de vooruitgang zich aan het eiland op. De toeristen en dagjesmensen komen in steeds grotere getalen en dwingen de bewoners hun behoeften op. Om het maar niet te hebben over de mooie rietgedekte kapiteinshuizen die steeds vaker in handen komen van buitenstaanders, die er vervolgens een vakantiehuis van maken. De bewoners zien de veranderingen met lede ogen aan, het is nodig om te kunnen blijven overleven maar het authentieke van het eiland verdwijnt erdoor. Samen met de dreigende klimaatveranderingen, mooi maar gruwelijk weergegeven als er een dode potvis aanspoelt, zijn dit de belangrijkste thema’s die vaker de hoofdrol spelen in Hansens boeken.

Naast de treffende persoonsbeschrijvingen slaagt de auteur er ook goed in de ruige natuur op het eiland weer te geven. Iedereen die wel eens op een Waddeneiland is geweest zal zich meteen weer in dat melancholieke eilandgevoel kunnen terugvinden.

‘Niet ver van het pad vandaan staat een witte reiger, zijn nek een vraagteken. Hij vertrouwt die ongevederde niet, dus verheft hij zich, vliegt een paar vleugelslagen zeewaarts en landt weer. Nieuw vraagteken.’

Verwacht overigens geen chronologisch verhaal. Naar zee verspringt in veertien hoofdstukken steeds van perspectief en soms is het even doorlezen voor je weet wiens oogpunt er in beeld is. De wederwaardigheden van de personages komen zo in stukken en brokken bij de lezer binnen. Maar het is geen boek waarin je snel naar het einde toe wil. Je moet het ondergaan, als een eiland in een storm.