Van alles net niet

Het is 1885. De bijna dertigjarige Anna Witsen doet niets liever dan zingen en hoopt dan ook toegelaten te worden tot het net opgerichte Amsterdamse Conservatorium. Met steun van de Nederlands-Duitse componist Julius Röntgen weet zij indruk te maken op de toelatingscommissie. Maar ondanks de maatschappelijke veranderingen die overal in de lucht hangen, steekt Anna’s vader een stokje voor de plannen van zijn jongste dochter. Hij kan zeker genieten van haar zangkunsten maar dan wel binnenskamers, het liefst alleen op het familielandgoed Ewijckshoeve in Laage Vuursche.

Anna verkeert graag en veel in de kringen rondom haar broer Willem in Amsterdam. Hiertoe behoren bekende namen als Verwey, Kloos en van Eeden en deze groep zal later bekend worden als De Tachtigers en makers van het tijdschrift De Nieuwe Gids. In Amsterdam kan zij haar gang gaan, maar vader Witsen laat Anna gedwongen opnemen om haar op het rechte pad te krijgen. Na de opname weet ze naar Parijs te ontkomen en daar groeit zij verder als geoefend zangeres. Maar Anna blijft onzeker op het podium en samen met de machtige arm van haar familienaam zal dit tot haar ondergang leiden.

Arthur Japin (Haarlem, 1956) heeft al een indrukwekkende carrière op zijn naam staan. Hij begon als acteur met rollen in onder andere Onderweg naar morgen, Flodder en Goede tijden, slechte tijden maar ook bij Toneelgroep Centrum en De Nederlandse Opera. In 1987 maakte hij de ommekeer naar het schrijverschap en werd bekend met romans als De zwarte met het witte hart, Een schitterend gebrek, Kolja en Mrs. Degas. Hij kreeg vele prijzen, waaronder in 2004 de Libris Literatuur Prijs en in 2008 de NS Publieksprijs. In november 2022 zat hij 25 jaar in het auteursvak.

Zoals in veel van Japins boeken draait het in Wat stilte wil weer om een historisch personage. Anna Witsen (1855 – 1889) kwam uit een rijke Amsterdamse koopmansfamilie en haar broer Willem werd een redelijk belangrijke kunstschilder. Binnen het gezin speelt het uitoefenen van kunst een grote rol. Vader ondersteunt zijn zoon zelfs financieel in zijn kunstenaarschap en laat ook zijn dochters enig muziekonderwijs volgen. Maar zoals vaak in de 19e eeuw nog het geval was, hadden vrouwen geen inspraak en bestierden de mannen hun leven. Als Anna dan ook te veel uit de band begint te springen, houdt vader Witsen dat, natuurlijk, tegen.

Japin heeft met Anna een tragische heldin willen neerzetten, maar slaagt daar helaas niet volledig in. Hij heeft vooral veel informatie over het leven van Anna weten te halen uit de correspondentie en dagboeken van de leden van De Tachtigers en die van Julius Röntgen, zoals wel duidelijk wordt uit de omvangrijke literatuurlijst die hij heeft geraadpleegd. Maar dit zijn allemaal observaties vanuit mannelijk oogpunt. De drijfveren van Anna over waarom ze zo graag wilde zingen en hoe ze zich daarbij voelde, blijven erg onderbelicht. De verteller in deze roman spreekt dan ook vanuit een mannelijk perspectief.

Japin heeft zijn verhaal kracht willen bijzetten door zijn schrijfstijl behoorlijk aan te laten sluiten bij die van De Tachtigers. Dat is leuk, maar zegt helaas maar weinig over Anna’s belevingswereld. Als de auteur dan ook nog veelvuldig gaat strooien met accenten op lettergrepen die daar echt niet hoeven te staan begint de ergernis toch wel een beetje te groeien.

'Wie zal mij nu hier nog warm houden?' Zij snikte haast. 'Ach Willem, er zijn zoveel mensen die niet kúnnen leven. Maar wanneer je het wel kunt, zoals jij en ik, en dan toch niet leven mógen...'

Japin heeft een mooi tijdsbeeld weten neer te zetten, dit is hem toevertrouwd en daar kunnen we het wel over eens zijn. Maar hij heeft niet te durven kiezen voor een sterkere verhaallijn rondom Anna en legt het accent op de club van De Tachtigers. Daardoor is dit boek veel van alles, maar nog meer van alles net niet geworden.