Moderne dilemma's blijven onbeantwoord in Franse bestseller

De openingszin van de tweede roman van de Frans-Marokkaanse Leïla Slimani (1981) is kraakhelder: “De baby is dood.” Als moeder Myriam op een mooie meidag uit haar werk komt, treft ze haar kinderen en nanny aan in de badkamer. De nanny heeft zichzelf en de twee kinderen op wie ze dagelijks paste van het leven geprobeerd te beroven. Dit gezinsdrama vormt het begin van de maatschappijkritische roman Een zachte hand, waar in Frankrijk al meer dan 500.000 exemplaren van zijn verkocht en die is onderscheiden met de prestigieuze Prix Goncourt. De bestseller is naar het Nederlands vertaald door Gertrud Maes.

In plaats van op zoek te gaan naar de schuldvraag, beschrijft Slimani het gezin vanaf het moment dat nanny Louise haar intrede doet. Ze reconstrueert hoe Louise steeds meer onmisbaar wordt en Slimani onderzoekt de band die zij heeft met haar werkgevers Paul en Myriam, een jong, hoogopgeleid stel dat na de komst van het tweede kind erachter komt dat ze hun ambities niet kunnen vervullen zonder de hulp van een nanny. De net afgestudeerde Myriam wil haar droom om advocaat te worden verwezenlijken, maar dit houdt in dat ze haar twee jonge kinderen aan de zorg van een nanny moet overlaten.

Aanvankelijk stuit dit besluit op verzet van Paul, waarmee Slimani kritiek uit op de vanzelfsprekendheid waarmee vrouwen geacht worden het grootste deel van de zorg voor kinderen op zich te nemen. Slimani deinst er niet voor terug om taboes te doorbreken in haar roman. Zowel het schuldgevoel van Myriam om haar kinderen deels over te laten aan de zorg van een ander als haar genot om haar carrièreambities te kunnen vervullen worden weergegeven. De oplossing voor dit dilemma komt in de vorm van de hoog aangeschreven en ervaren Louise, die al gauw de steun en toeverlaat van het jonge gezin wordt. Ze nestelt zich in hun appartement en komt alles over hen te weten, en het wordt Paul en Myriam pas pijnlijk laat duidelijk dat ze helemaal niks van Louise weten. De desinteresse in mensen buiten hun eigen milieu en het ongemak waarmee Paul en Myriam geconfronteerd worden door hun leven te zien door de ogen van iemand uit een lagere sociale klasse, vormt het overkoepelende thema van Een zachte hand. Door in korte hoofdstukken steeds meer prijs te geven over het karakter en de achtergrond van Louise, krijgt de lezer een beter beeld van wat haar heeft gedreven tot deze verschrikkelijke daad.

Wat opvallend is aan de stijl van Slimani is dat ze in 200 pagina’s geen enkel personage volledig uitdiept. Zelfs met alle informatie die bekend wordt over Louise, blijft ze slechts een oppervlakkig personage. Deze strategie om haar slechts weer te geven in het perspectief van anderen, is effectief omdat ze daarmee vermijdt dat de schuldvraag beantwoord wordt. Slimani uit geen kritiek op het besluit van ouders om beiden fulltime te werken of op de dubbelzinnige band tussen nanny’s en de kinderen voor wie zij zorgen.

De kracht van de roman, die losjes is gebaseerd op de Dominicaanse nanny die in 2012 het kind van haar New Yorkse werkgever ombracht, is dat Slimani slechts observeert hoe afhankelijk mensen kunnen worden van onbekenden. Juist omdat deze onderwerpen vaak op veel kritiek uit verschillende kampen stuiten, siert het Slimani dat ze haar personages en de klassen die ze voorstellen niet veroordeelt door met antwoorden te komen. Hierdoor onderstreept ze het complexe probleem waarmee moderne gezinnen in hun drukke, veeleisende leven worden geconfronteerd. Doordat Slimani al deze thema’s zonder opsmuk aan de kaak stelt, blijft de roman nog lang nadat de laatste pagina is omgeslagen nadreunen.