Een allesomvattende wervelstorm zonder concessies

Elf jaar na het verschijnen van de bestseller Extreem luid en ongelofelijk dichtbij is de joods-Amerikaanse schrijver Jonathan Safran Foer (1977) terug met een nieuwe roman. Het wonderkind van de hedendaagse Amerikaanse literatuur, die op 25-jarige leeftijd het droomdebuut Alles is verlicht publiceerde, is opgegroeid en heeft de kinderlijke onschuld van zijn vorige romans ver achter zich gelaten. Zijn nieuwste boek, Hier ben ik, is ontdaan van mystiek, rauw, bot, dystopisch en vooral groots. Net als in zijn voorgangers, staat ook hier een leemte centraal, namelijk het verschil tussen iets zeggen en iets doen. Volgens de rabbijn die een aantal keer optreedt, zit daar volgens de joodse geloofsleer geen verschil in: iets zeggen is ook een daad.

De monumentale roman opent met Julia en Jacob Bloch, het keurige joodse echtpaar en ouders van drie zoons, Sam, Max en Benjy. De rabbijn van de joodse les heeft een brief gevonden met racistische teksten en de dertienjarige Sam is de verdachte. Jacob gelooft heilig in de onschuld van zijn zoon, terwijl Julia het bewijs dat de rabbijn aanlevert overtuigend vindt. Toch zullen ze één front moeten vormen, want dat doen ouders nu eenmaal. Het wordt al pijnlijk snel duidelijk hoe erg dit echtpaar uit elkaar is gegroeid en dat lijkt iedereen ook al in de gaten te hebben,behalve zij zelf. Pas wanneer Julia Jacobs geheime telefoon vol met seksueel getinte sms’jes vindt, gaan ze de confrontatie aan.

De eerste helft beschrijft een familieroman met vier generaties joodse mannen, van de holocaust-overlever Isaac tot zijn achterkleinzoon Sam, voor wie een bar mitswa meer een noodzakelijk kwaad is dan een traditie passend bij zijn religie en die zich liever verliest in de virtuele wereld Other life. Wat is thuis? en wie ben ik? zijn centrale vragen die gesteld worden, maar onbeantwoord blijven. Dit zorgt voor veel herhaling, zoals het veelvuldig oefenen van het gesprek waarin Jacob en Julia de scheiding aankondigen, wat de vaart uit het verhaal haalt. Ook de leus 'geen keus is ook een keus' wordt vaak genoemd en blijkt treffend voor de manier waarop de roman, die bij vlagen zowel hilarisch als ongemakkelijk is, voortkabbelt. Hier moet bij opgemerkt worden dat de vertalers, Gerda Baardman en Tjadine Stheeman, de rake woordgrappen en dubbele betekenissen met ferve hebben vertaald.

Net wanneer de Israëlische familie voor de viering van Sams bar mitswa is overgekomen, die een groot contrast aangeeft tussen het joods-zijn in Amerika en Israël, vindt er een allesverwoestende aardbeving plaats in het Midden-Oosten. Israël is verwoest en de Arabische landen lijken zich te verenigen om de joden te verdrijven. Deze oorlog heeft als gevolg dat de Israëlische premier een beroep doet op alle joden in de diaspora: Kom terug naar huis. Jacobs neef Tamir lijkt deze oproep te beantwoorden op dezelfde manier als Abraham toen God hem verzocht zijn zoon te offeren: Hier ben ik.

Foer zet Jacob overtuigend neer als een man gevangen tussen rationaliteit en de wil om mee te tellen. Jacob heeft door dat hij de enige is in vier generaties joden, die niet weet wat hij wil en wie hij is. Het is zijn zoon Sam, die doet denken aan de vroegvolwassen kinderen die vaker opduiken in Foers romans, die hem nog beter doorheeft en die hem duidelijk maakt dat woorden wél automatisch betekenis hebben.

Hier ben ik is een bombastische, grootste en Foers meest ambitieuze roman tot nu toe. Hoewel het verhaal maar een maand beschrijft, stopt Foer er nog ontelbaar veel flash-forwards in, die soms wel erg veel prijsgeven van de afloop. Het is moeilijk dit boek te plaatsen; het is een kroniek van een cruciaal tijdperk in de joodse geschiedenis, maar tegelijkertijd ook een politiek geladen roman door de verzonnen dystopie. Deze ambivalentie die Foer terecht nergens toelicht maakt Hier ben ik een ijzersterke, schitterende, indringende wervelstorm van emoties, die ervan had geprofiteerd als hij bondiger was geweest.