Een gekunstelde post-globalistische toekomstroman

In 2013 publiceerde de jonge Sloveen Jasmin B. Frelih (1986) zijn debuutroman en die werd bejubeld door de binnenlandse critici. Dit doet denken aan de manier waarop Jonathan Safran Foer in 2002 toetrad tot de literaire wereld en hoewel beide auteurs totaal andere thema’s centraal stellen, doet de stijl van Frelih vaak denken aan de vroegere stijl van de Joods-Amerikaanse schrijver.

De gelauwerde vertaler Roel Schuyt brengt In/Tweeën naar het Nederlandse publiek, maar toegankelijk wordt het daarmee niet zozeer. Frelih heeft een globalistische roman geschreven die, zo is te lezen op de kaft, zich afspeelt in een post-globalistische toekomst. Zo is er Evan Z, een drugsverslaafde theaterregisseur die er niet in slaagt een succes te maken van zijn huidige voorstelling. Dit drijft hem tot wanhoop en doet hem het Tokio van de toekomst verlaten. In Fort Europa viert Kras Volk zijn vijftigste verjaardag met zijn familie, die elkaars bloed wel kunnen drinken. Homofobie, experimenten met drugs en steekpartijen zijn slechts enkele thema’s van de reünie. Het laatste hoofdpersonage is Zoja, een anarchistische dichter die in New York optreedt en maar net ontsnapt aan een aanslag.

De drie verhaallijnen spelen zich in verschillende toekomsten af en worden ook niet chronologisch weergegeven; elk moment dat je terugkeert naar een personage bevindt deze zich in een andere tijd. Dit maakt het overkoepelende verhaal vaak onnavolgbaar en dat is jammer, want dat is nu juist waar Frelih zo om is geprezen. Het komt niet overduidelijk naar voren, maar de drie personages kennen elkaar uit hun jeugd en komen uiteindelijk ook weer samen op een cruciaal punt waarop ze moeten besluiten hoe ze kunnen voortbestaan in de post-globalistische toekomst. Dit verre punt in de toekomst kenmerkt zich door het ontbreken van opsmuk; alleen de pure essentie van het bestaan doet er nog toe en Frelih speelt met verwijzingen naar vuur en water als het einde en begin van het leven. De personages staan dus voor een tweetal opties en dit vormt de constante factor die van de verschillende verhaallijnen een eenheid maakt.

De existentiële vragen die dus eigenlijk centraal staan in In/Tweeën worden helaas vaak ondergesneeuwd door de stijl van Frelih. Daar waar hij, net als Safran Foer, uitblinkt in filosofische debatten, die vaak gevoerd worden in het hoofd van het personage, verliest hij zich in gekunstelde zinnen als:

“Ze waren weer onderweg. Een stedelijke stad. Stoepachtige stoepen, lijnachtige lijnen, wolkachtige wolken. […] Met stoelachtige stoelen en raamachtige ramen. ‘De directeur van het theater wil met je spreken.’ ‘Echt waar?’ ‘Ja, echt waar.’ ‘Hoe echt waar?’ ‘Heel echt waar.’”

Dit verstoort niet alleen het ritme van het verhaal, maar doet ook afbreuk aan de noodzaak. Frelih schetst een toekomst die in vuur en vlam is, die in de ban van aanslagen is en waar liefde niet meer zegeviert. Zijn personages zwerven door kapotte steden en zoeken hun heil in drugs, maar dit lot wordt afgezwakt door trucjes als “pannenkoekachtige pannenkoeken”, die ook nog eens erg vaak terugkomen. Het zorgt ervoor dat de lezer vaak niet in staat is om de met filosofische referenties doorspekte tekst in één keer tot zich te nemen. Hoewel het natuurlijk een prestatie is van de auteur om zijn genialiteit niet gelijk prijs te geven, doet de stijl in In/Tweeën vaak gekunsteld en pretentieus aan. Desalniettemin blijft de dwingende boodschap nog lang nadreunen.