De verschillen én de gelijkenissen

In Anders neemt Frans de Waal de lezer mee doorheen de wereld van geslacht, gender en geaardheid. Zowel bij mensen als bij de primaten. Door het linken van deze onderwerpen met cultuur en biologie ontstaat er een gevarieerde beschrijving van allerlei situaties waarin verhoudingen tussen mannen en vrouwen (en mannelijke en vrouwelijke dieren) centraal staan.

De in Nederland geboren De Waal (1948) is bioloog, meer specifiek primatoloog, en etholoog. Hij is als professor verbonden aan de Emory University in Atlanta, maar heeft daarnaast nog andere bezigheden zoals bijvoorbeeld het schrijven van boeken. Zijn eerste boek, Chimpanseepolitiek, verscheen in 1982 naar aanleiding van het onderzoek voor zijn doctoraat.

Waarschijnlijk heeft elke lezer een andere reden om aan dit boek te beginnen. Trouwe fans van De Waal, lezers die geïnteresseerd zijn gendervraagstukken of lezers die hun algemene interesse willen bevredigen. Misschien is het voor elk van die groepen wel zo dat de verwachtingen anders zullen liggen, eventueel is de één zijn voorkennis over het onderwerp 'gender' ook groter dan bij de ander. Een stuk van de leeservaring zal hier van afhangen. De Waal benadert het hoofdthema als een onderzoeksproject, waarbij hij in een beschrijvende rol zit en verschillen tussen de primaten en mensen gaat toelichten.

Toch moet het gezegd dat De Waal absoluut de lezer weet te boeien. Dit doet hij door een combinatie van wetenschappelijke bronnen, persoonlijke observaties en ja, een beetje humor. Niet alles wat hij schrijft is even licht verteerbaar en er staat veel informatie op de bladzijden van Anders, maar de auteur slaagt er wel in om het vrij begrijpelijk te houden voor de niet-wetenschappelijk onderlegde lezer. De zinnen zijn goed gestructureerd en niet te lang. Dit biedt de mogelijkheid om het taalgebruik professioneel te houden. Er staan namelijk genoeg termen in die toch één of twee hersencellen zullen laten kraken, maar die door de schrijfstijl perfect in het geheel passen én een meerwaarde bieden. Voor wie meer verdieping zoekt bij bepaalde passages is er de mogelijkheid om achterin het boek de noten te bekijken en in de bibliografie te duiken.

In de dertien hoofdstukken van Anders staat telkens een thema centraal, zoals onder andere 'geweld' en 'zorgzaamheid'. Op deze manier worden verschillende aspecten van ons sociale leven onder de loep genomen en wordt er gekeken of mannen en vrouwen in bepaalde rollen vervallen die eventueel wel of niet voorkomen bij primaten. De Waal deelt soms wel een eigen mening uit aan de lezer als het gaat over hoe we naar gender en geaardheid kijken, maar dat gaat dan meer over het weerleggen van stellingen van anderen door middel van observaties die hij zelf heeft gedaan. Dat maakt vooral dat het voelt alsof de auteur probeert heel voorzichtig te zijn in het benaderen van dit gevoelige onderwerp.

'Bonobo’s treden steeds vaker op in het feministische discours als de laatste hoop der mensheid. Hun bestaan wordt opgevat als bewijs dat wij niet voor mannelijke dominantie geprogrammeerd zijn. Ik kan wel meegaan in deze conclusie, zolang we maar voor ogen houden dat we een verwant hebben die even dicht bij ons staat, de chimpansee, en die heel anders is.'

Het is op elke bladzijde voelbaar dat De Waal liefde voelt voor de dieren die hij al zo lang bestudeert en dat maakt Anders af en toe vertederend om te lezen. Eigenlijk is dat ook te merken aan de illustraties die her en der opduiken. Simpele tekeningen van de hand van de auteur die op een integere manier een beeld tonen van de primaten. Het is een interessant boek, met heel veel leuke weetjes en genoeg elementen die je laten nadenken over onze man-vrouw-, man-man- en vrouw-vrouwrelaties. Of überhaupt over de definities van 'mannelijk' en 'vrouwelijk'. In hoeverre sommige zaken ingebed zijn in ons DNA en in welke mate onze omgeving ons gedrag beïnvloedt, wordt niet heel diep ingegaan. Er wordt meer de nadruk gelegd op het gevoel dat er geen goed of fout is, en dat je als mens (of als dier) gewoon jezelf moet kunnen zijn zonder dat daar negatief op wordt gereageerd.