Aanklacht verpakt in volmaakt proza
Begin 1994 voelt de Canadese generaal van de VN-vredesmissie, Roméo Dallaire, dat het wel eens helemaal fout kan gaan in Rwanda. De spanningen tussen de Hutu’s en de Tutsi’s bereiken een hoogtepunt en in een laatste wanhoopspoging stuurt Dallaire een fax naar de VN om onmiddellijk hulp te sturen. De fax wordt volledig genegeerd en we kennen allemaal de gevolgen daarvan: de genocide die startte in april 1994. Dit bewuste niet-handelen van Kofi Annan en al diegenen die met hem aan tafel zaten op dat moment kost één miljoen mensen het leven.
'Binnen honderd dagen na het neerschieten van het vliegtuig met daarin president Habyarimana, worden onder het Hutu Power-regime rond de 800.000 Rwandese Tutsi’s vermoord, waarvan een derde kinderen. Eén voor één worden ze gedood, veelal met primitieve wapens en landbouwgereedschap, razendsnel en effectief met behulp van het hiërarchische systeem dat de Belgen lang geleden hebben geïnstalleerd. Honderdduizenden vrouwen, van peuters en tieners tot overgrootmoeders, worden doelgericht slachtoffer van massaverkrachtingen, waaraan ze overlijden of een kind van de dader overhouden. Zeventig procent van de vrouwen die de verkrachtingen overleeft blijkt na de oorlog hiv-positief.'
Natuurlijk is de genocide in Rwanda een ingewikkeld onderwerp. De directe aanleiding is nog enigszins makkelijk aan te duiden, de moord op President Habyarimana, maar de oorzaak van het conflict gaat generaties terug en is onderdeel van het koloniale verleden van het land. Roxane van Iperen (1976) verwerkt dit glashelder in het kleine aantal pagina’s dat ze tot haar beschikking heeft. Zelfs iemand die geen idee heeft van de gebeurtenissen die zich afspeelden in 1994, kan de uiteenzetting moeiteloos volgen. De verwijzingen naar andere conflicten en sleutelfiguren op machthebbende posities, maken de lezer uiterst nieuwsgierig.
Met haar debuutroman in 2016, Het schuim der aarde, won Van Iperen de Hebban Debuutprijs. In 2018 volgde ’t Hooge Nest, dat bekroond werd met de Opzij Literatuurprijs. Van Iperen lijkt als geen ander in staat om moeilijke thema’s onder woorden te brengen. In een volmaakt proza raakt ze de essentie én raakt ze de lezer. Ze doet nergens concessies, niet in haar taalgebruik en niet in haar benadering van het onderwerp. Professioneel taalgebruik, waarbij het beestje bij de naam wordt genoemd, gaat hand in hand met prachtige zinsconstructies waardoor je de zinnen nogmaals wil lezen. Dat is meteen ook een klein nadeel, door het ritme te volgen lees je af en toe een zin zonder de inhoud volledig tot je door te laten dringen. Gewoon, omdat hij zo fijn voelt om gelezen te worden, om zelfs luidop uitgesproken te worden.
'De genocidefax' is een internationaal gebruikte term en staat symbool voor de totale mislukking om de massamoord in Rwanda te voorkomen. De focus van het essay ligt op de manier waarop de VN omging met de fax van Dallaire (lees: hem negeerde) in januari 1994 én op de manier waarop Dallaire zelf doorging waar anderen zich terugtrokken. Dallaire moest toekijken hoe alle soldaten vertrokken en de kwetsbare Tutsi’s aan hun lot overgelaten werden. En dat alleen maar omdat de Westerse wereld alleen 'de zijnen' wilde beschermen en de stammen het 'zelf liet uitvechten'. Een conflict dat het Westen nota bene zelf had gecreëerd.
Van Iperen trekt dit thema door en stelt de lezer de vraag: 'Wat doe jij als het erop aankomt?'. Want iedereen denkt altijd dat ze niet zullen wegkijken als deze mate van onrecht om hen heen gebeurt, maar de geschiedenis leert ons dat dát in de praktijk nog wel eens tegenvalt. De onderliggende groepspsychologie die hiervan de basis vormt, wordt uitgelegd aan de hand van een bekend voorbeeld, de Holocaust. Van Iperen probeert duidelijk te maken wáárom we toelaten dat mensen om ons heen onheus behandeld worden, en dat kan gaan van pesten tot totale uitroeiing. Dit onderdeel van het essay is zo belangrijk en meteen ook de reden waarom íedereen De genocidefax zou moeten lezen. De spiegel die je krijgt voorgehouden is groot genoeg voor een portie zelfreflectie.
De genocidefax is een krachtig essay en een regelrechte aanklacht. Het geeft de lezer inzicht in een bloederig stuk geschiedenis, maar het doet meer. Het zet aan tot nadenken en het is onmogelijk om het er niet over te hebben met iedereen die je ontmoet. De rustige opbouw van het essay kan niet vermijden dat elk woord de lezer raakt en zelfs tot tranen toe roert. Tranen van machteloosheid en van teleurstelling in de manier waarop dit conflict is genegeerd. Tranen van woede om alle verloren levens. En misschien wel tranen van angst, want zoals Van Iperen het schetst is er geen reden waarom dit niet nog een keer kan gebeuren, ergens ter wereld. We zijn als mens niet onfeilbaar en we doen nu eenmaal niet altijd 'het goede'. Noch op grote schaal, noch op kleine schaal.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Evy De Brabander
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
