Mooi portret door mix van feiten en fictie

Een rivier is een veranderlijk en ongrijpbaar iets, maar herbergt toch een oneindig aantal verhalen. Mathijs Deen(1962) neemt de lezer in De grenzeloze rivier mee naar de Rijn, één van de langste rivieren van Europa, en vertelt de geschiedenis van deze machtige waterloop aan de hand van een aantal boeiende vertelsels.

Een magische mix tussen feiten en fictie is het geworden. Eentje die je als lezer bijna beduusd achterlaat door de naadloosheid waarmee Deen waarheid en verzinsel combineert. De auteur laat in De grenzeloze rivier zijn kracht als verteller optimaal aan de oppervlakte komen. Hij schakelt experts in om zich goed te laten voorlichten en op basis van hun informatie laat hij zijn eigen verbeelding de gaten opvullen en creëert hij veelkleurige beelden voor de lezer. Want dat is wat hij doet, zijn levendige stijl laat de historie, van oudheid tot hedendaags, tot leven komen en zorgt ervoor dat je de activiteiten die zich op de oevers hebben afgespeeld bijna kan zien en aanraken.

Het is niet voor het eerst dat Deen een boek op deze manier aanpakt want ook bijvoorbeeld De wadden is geschreven in dezelfde mengeling van feit en fictie. Deen is naast auteur voorlezer van luisterboeken en radiomaker voor de VPRO. Ook in zijn schrijfsels blijft hij zichzelf ontwikkelen, want in het voorjaar van 2022 verschijnt zijn allereerste thriller.

De grenzeloze rivier is geen boek voor iedere lezer. Er zit erg veel geschiedenis in verwerkt, vaak gekoppeld aan natuurelementen en geografie, maar zeker niet altijd. De hoeveelheid informatie maakt het lezen niet altijd makkelijk. De diepgang is met momenten enorm en dan zouden de onderdelen voor een hoger leesplezier gebaat zijn bij meer vaart. Het boek heeft een semi-chronologische opbouw, waarbij het ontstaan van de continenten zoals we ze nu kennen het startpunt is, maar er is tussendoor steeds ruimte voor iets ‘hedendaags’.

'De Romeinen deden ongehoorde en indrukwekkende dingen, maar zelfs de meest heldhaftig bewapende troepen zien er op een vastgelopen schip midden in een kanaal een beetje zielig en kwetsbaar uit.'

Deen schrijft in een poëtisch aanvoelend proza, dat er met momenten voor zorgt dat het lezen moeizaam gaat, maar er langs de andere kant ook voor zorgt dat er steeds veel sfeer wordt gecreëerd. Het bijzondere is dat de zinnen eigenlijk heel vlot lezen, maar bijna té ‘mooi’ zijn. De zinconstructie is gericht op het ritme van de woorden en is volledig kloppend gemaakt, waardoor er een flow ontstaat waardoor je als lezer leest, zonder de inhoud volledig in je op te nemen. Het gevaar bestaat dat de woorden je in slaap wiegen en je na een bladzijde opeens beseft dat je niet weet wat je hebt gelezen. Deze beschrijvende scènes overheersen in het boek en plaatsen een behoorlijke stempel op het melancholieke gevoel dat De grenzeloze rivier uitstraalt.

'Hij vloekt, schopt tegen de melkkruk, beent de stal uit naar zijn paard, springt op haar rug en plant zijn voeten in haar zij. Met de oren plat naar achteren schiet ze van het erf, kluiten aarde vliegen op en de kwade boerenzoon verdwijnt, langs het vervloekte kanaal met het doodstille water, de zon in zijn rug.'

De grenzeloze rivier is in de tegenwoordige tijd geschreven en in een heel actieve vorm. Personages die al lang overleden zijn worden terug in het zadel gehesen en galopperen rond over de vlakte. Er is steeds aandacht voor de details. Bij een personage als Karel de Grote wordt enkele zinnen lang ingegaan op zijn werkelijke grootte (lang dus, maar slungelig noch reusachtig) en die van zijn linkerhand Einhard (zijn lichaamslengte was verachtelijk). Deze kneuterige tussendoortjes geven het geheel iets humoristisch en dat helpt zeker om een bepaalde luchtigheid en leesbaarheid aan het geheel toe te voegen. Een ander element dat De grenzeloze rivier memorabel maakt is de centrale rol die Deen zichzelf toebedeelt in enkele scènes. Het toont hart en ziel voor de zaak, want hij heeft fysiek onderzoek verricht en het brengt de Rijn een beetje dichter bij de lezer door de tastbaarheid van zijn ervaringen.

Mathijs Deen schetst een portret van de Rijn. Het is een groots personage geworden met vele facetten, die je laten nadenken met een glimlach op de lippen.