Leesvoer voor volhouders

Dat de moord op de Zweedse premier Olof Palme bij sommige mensen een onbeschrijflijk gevoel van recherchedrang oproept, bewijst Jan Stocklassa door het schrijven van dit boek. Dat je als lezer een onbeschrijflijke drang om tot het einde te geraken moet hebben, bewijst iedereen die Stieg Larssons erfenis leest.

Jan Stocklassa (1965) is een Zweedse onderzoeksjournalist en documentairemaker. Voorheen was hij een diplomaat en zakenman. Van 1997 tot 2003 werkte hij als commercieel adviseur op de ambassade in Tsjechië. Hij ontving de Grote Journalistiekprijs voor zijn schrijven over de controversiële verkoop van gevechtsvliegtuigen door Zweden aan het Midden-Oosten.

Een boek als Stieg Larssons erfenis kan je samenvatten in één zin: De zoektocht naar de moordenaar van Olof Palme. Doe je het boek dan niet tekort? Ja, natuurlijk wel! Het alternatief is dat je er alineas lang over schrijft om dan tot de conclusie te komen dat alle theoriën en onderzoekslijnen niet vallen samen te vatten. Stocklassa wou eigenlijk een ander boek schrijven, over plaatsen delict en hoe deze plaatsen een rol spelen in het misdrijf. In zijn research stuitte hij op personen die met de moord op Olof Palme in verband konden worden gebracht en daar werd zijn interesse gewekt.

Stieg Larsson is bij het grote publiek bekend om zijn enorm succesvolle Millennium-trilogie. Wat veel mensen niet weten is dat Larsson een groot deel van zijn tijd spendeerde aan een soort privé-onderzoek naar het extreem-rechtse deel van het politieke landschap in Zweden. Het eerste deel van dit boek beschrijft de zoektocht van Stieg Larsson naar de moordenaar van Olof Palme. Na zijn dood, in 2004, wordt al zijn materiaal verzameld in een opslagplaats. Wanneer Stocklassa in 2013, bijna tien jaar na de dood van Larsson, dit materiaal ontdekt, besluit hij deze zoektocht verder te zetten en in navolging van Stieg Larsson gebeurt ook dit niet altijd op een orthodoxe wijze.

“Een jaar is niets als je research verricht of een echtscheiding doormaakt, en ik deed allebei. Ik vroeg me wel eens af of het alle tijd waard was die ik besteedde aan het graven naar nieuwe draden nu ik niet eens meer bezig was aan een boek. Het antwoord was altijd nee, maar toch ging ik door. Ik zocht een toevlucht in het raadsel Stieg en de moord op Olof Palme toen ik me mislukt voelde in mijn eigen leven en de werkelijkheid van een gestrand huwelijk me te veel was.”

Tijdens het lezen van Stieg Larssons erfenis vraag je je als lezer af wat iemand drijft om een werk als dit neer te pennen. Deze vraag geldt eigenlijk voor Jan Stocklassa én voor Stieg Larsson. Beide heren werken aan dit project alsof ze bezeten zijn, alsof zij persoonlijk ervoor kunnen zorgen dat de moordenaar van Olof Palme gepakt zal worden. Het is met name bijzonder dat Jan Stocklassa op een bepaald moment ziet wat Stieg Larsson heeft gedaan. Hoeveel uren van zijn leven hij heeft gestopt in het verzamelen van informatie omtrent extreem-rechts in Zweden en hoe die groeperingen verband houden met de moord. Op dat moment vraagt Stocklassa zich af of Stieg Larsson zich niet beter had kunnen settelen en een gezin starten. ‘Maar dan zou hij niet Stieg Larsson zijn geweest.’ Met andere woorden, het valt niet uit te leggen wáárom iemand zo veel energie stopt in een project als dit. Het geeft alleen aan dat de zaak zo verslavend interessant is en dat er daardoor een soort binding ontstaat die je niet loslaat voor je tot een conclusie bent gekomen.

“Het is ironisch dat juist Zweden is getroffen door een onopgeloste moord op een premier. Het land waar alles kan worden uitgezocht en alles te verklaren is, heeft een open wond waar geen waarheid overeind lijkt te blijven als je haar onderzoekt. Maar dat zal veranderen.”

Voor het lezen van Stieg Larssons erfenis moet je even tijd uitrekken. Lees het alsof het een levenswerk is, want dat is het ook, en koester het. Dit soort boeken kom je niet vaak tegen. Door de uitgebreidheid van de research is het boek erg volledig, maar ook ingewikkeld. Er worden erg veel personen genoemd in het boek en die blijken allemaal op een of andere manier met elkaar verbonden. Je moet de aandacht er voldoende weten bij te houden om alles goed te begrijpen. Je kan niet ‘even snel’ een paar pagina’s lezen. Een dagdeel uittrekken om verder te gaan waar je was gebleven is absoluut noodzakelijk en zelfs dan moet je weer even wennen aan de taaiheid van het materiaal dat verwerkt wordt. Toch past alles zo mooi in elkaar en gaat Stocklassa naadloos over van het ene punt in het onderzoek naar het andere dat je je erg thuis gaat voelen in de hele geschiedenis. De namenlijst achteraan in het boek komt van pas als je even niet meer weet wie ook alweer waar in het plaatje past, maar al het overige is helder en duidelijk beschreven. Het eerste deel van het boek gaat over het deel van het onderzoek dat Stieg Larsson al had verricht en daar heeft Stocklassa de gaten wel opgevuld door zijn eigen verbeelding te laten spreken. In hoeverre dit deel dan puur als non-fictie kan worden gezien is een punt van aandacht.

Het is maar de vraag of het doel van dit boek, de moordenaar van Olof Palme ontmaskeren, werkelijk waarheid wordt, maar dat zullen we in de toekomst horen. Laten we hopen dat gerechtigheid zal geschieden.