Cultuur en natuur: de kracht van de ijsvlakte

Van steen en been is een roman die eenzaamheid uitstraalt. Als West-Europeanen ervaren we eenzaamheid vaak als iets negatiefs, maar Bérengère Cournut toont ons dat een andere cultuur een andere set waarden en normen kan hebben waarin iets als eenzaamheid totaal normaal is. Cournut (1979) is een Franse schrijfster, geboren in de regio van Parijs. Ze heeft sinds 2008 zowel poëzie als jeugdboeken en romans voor volwassenen uitgebracht. Voor Van steen en been ontving ze in 2019 Le Prix du Roman Fnax. Aan dit boek gingen jaren van onderzoek vooraf, waarin ze ook bij de Inuit verbleef om hun cultuur te leren kennen.

De jonge Inuitvrouw Uqsuralik komt alleen te staan op de ijsvlakte nadat een scheur in het ijs haar scheidt van haar familie. Gelukkig kan ze beroep doen op haar honden, maar alleen overleven lijkt een onmogelijke opgave. Wanneer ze een andere familie ontdekt, besluit ze zich daar bij aan te sluiten, maar ook dit levert moeilijkheden op.

Cournut zet Uqsuralik neer als een vrijgevochten, zelfstandige vrouw. Daar boven op geeft de auteur ook nog eens een erg integer beeld van de levensstijl van de Inuit. Doordat deze cultuur totaal verschillend is van die van ons, is het soms moeilijk om het personage Uqsuralik volledig op waarde te schatten. Als lezer krijg je zoveel nieuwe indrukken dat het volgen van de ontwikkeling van zowel verhaal als personages af en toe erg veel concentratie vergt.

Gelukkig is de stijl van Van steen en been erg sober. Cournut heeft zich van alle overbodige ballast ontdaan en dat geeft toegang tot de kern van het verhaal. De leegte van de ijsvlakte, waar het verhaal zich afspeelt, wordt hierdoor goed weergegeven. Ook de kracht die vanuit de mensen zelf lijkt te komen – om te overleven op die ijsvlakte – krijgt hierdoor een stem. Niet alleen wat geschreven staat is tastbaar in dit boek, maar ook het gevoel tussen de regels neemt ruimte in en drukt zijn stempel op de leeservaring.

Van steen en been is doorspekt met liederen waarbij de inhoud van de strofen perfect aansluit op de verhaallijn. Daardoor vertellen ze als het ware een deel van het verhaal in een andere vorm. Dat is een bevreemdende ervaring bij het eerste lied, maar naarmate het boek vordert, wen je er aan en kijk je zelfs uit naar het volgende lied. Muziek en met name de keelzang is een belangrijk onderdeel van de Inuit cultuur en dat brengt Cournut op deze manier mooi tot uiting.

Achter in het boek zit een fotokatern. Ook dit is weer een facet in het tot leven brengen van de cultuur, maar ook de veranderende klimaatomstandigheden waar de Inuit mee te maken hebben. Het ijs waar ze op leven, wordt verraderlijker. De omgeving waarin ze leven is nooit makkelijk geweest en de kracht van de natuur is iets waar ze dagelijks rekening mee dienen te houden. Cournut heeft aandacht voor de verbinding van de Inuit met de natuur en hun geloof in de geestenwereld. Er zitten veel verwijzingen in het boek die voor de nuchtere lezers ongrijpbaar en misschien zelfs wat ongeloofwaardig klinken, maar het sjamanisme vormt van oudsher een groot deel van de manier van leven voor dit volk.

Van steen en been is een boek dat prikkelend is, maar ook emotioneel zwaar beladen. Je voelt je tijdens het lezen afgesneden van de wereld waar je je in bevindt, doordat de woorden van Cournut de kracht hebben om je helemaal het verhaal in te zuigen. Het einde had anders vormgegeven mogen worden, maar het blijft een must-read voor de lezer die een nieuwe wereld wil ontdekken.