Uniek relaas van een onbeholpen toenaderingspoging

Jaap Robben woont met zijn vriendin in Duitsland en heeft een paar klusjes rondom huis. Meer dan een paar eigenlijk ondertussen, want het is moeilijk om betrouwbare vakmannen te krijgen. Tot hij op een dag een team Poolse mannen op het erf krijgt. Ze werken hard en ze kunnen alles. Robben raak geïntrigeerd door deze ‘zwijgmannen’ en wil hen leren kennen en doorgronden, maar dat is nog niet zo makkelijk als je niet dezelfde taal spreekt.

Zwijgmannen is een dun boekje, met veel open ruimte en prachtige kleine zwart-wit illustraties van Jan Hamstra. Het verhaal is ontstaan uit een 18-delige column, Po Polsku, die Robben (1984) schreef voor Trouw. Het geheel is erg minimalistisch qua vormgeving en dat past perfect bij het onderwerp. De Poolse mannen ontzeggen zichzelf veel om meer over te houden voor hun familie in Polen, waar ze eens in de zoveel weken heen gaan. De mannen leven sober, werken hard, leggen zichzelf strakke regels op en zijn erg gesloten.
De bladzijden stralen rust uit en de hoeveelheid tekst is beperkt, maar dat resulteert niet in tekort aan inhoud. Het wordt namelijk ruimschoots goedgemaakt door wat Robben zegt tussen de regels door. Als geen ander weet hij een gevoel over te brengen en de lezer te laten gniffelen om de beelden die hij oproept. De korte zinnen, beknopte conversaties en overzichtelijke hoofdstukken stralen zoveel sfeer uit, dat ze niet als eenvoudig ervaren worden, terwijl ze dat wel zijn.

De auteur laat de lezer zien dat je door interesse te tonen in je medemens veel te weten kan komen. Natuurlijk zijn aangeboren nieuwsgierigheid en een flinke dosis empathie noodzakelijke kwaliteiten om dit te bereiken, maar dat Robben deze bezit, wordt op elke bladzijde duidelijk. Het levert een uitgebreid scala aan situaties op, die variëren van grappig en emotioneel tot ongemakkelijk. Het is de kracht van Robben om die situaties zo te vertellen dat ze uiterst realistisch aanvoelen, vermakelijk genoeg zijn en toch geen kolder worden.

Het is de combinatie van lef, humor en respect voor de medemens die van Zwijgmannen een bijzonder vertelsel én een aangename leeservaring maken. Robben gaat als het ware de strijd aan met de zwijgzaamheid van de mannen en misschien interpreteert hij wel meer dan hij zou moeten doen, maar daar is hij eerlijk in naar de lezer toe. Hij maakt het proces inzichtelijk, hoe je vreemden toelaat op je terrein, in je huis en ten slotte ook in je hart, en dat zorgt ervoor dat je het eigenlijk zelf ook wel eens wil proberen.

Robben is een unieke en veelzijde verteller, dat bewees hij al met zijn andere werk. Je kan Zomervacht, dat op de Booker International Longlist 2021 stond, bijvoorbeeld niet vergelijken met Dagboek van een vlieg. En zo is het nu ook weer met Zwijgmannen. Het is een oprecht aanvoelend relaas van een, soms onbeholpen, toenaderingspoging. Eentje die de lezer laat nadenken over de medemens en misschien vormt het ook wel een handleiding voor toekomstige acties. Zwijgmannen is niet emotioneel, maar het komt wel dicht in de buurt. Eigenlijk is de enige tekortkoming, dat het zo kort is.