Wat is goed en wat is slecht?
Liefhebbers van de Russische literatuur en van literair absurdisme, mensen die schrijvers als Ionesco, Beckett en Paul van Ostaijen kunnen waarderen, kennen vrijwel zeker het werk van Daniil Charms die eigenlijk Joevatsjov heette. Daniil Charms was samen met Alexander Vvedinski oprichter van de Oberiu-groep, een verzameling avant-gardistische dichters die in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw voor het nodige rumoer zorgden.
Charms publiceerde bijzonder weinig. Zijn werk viel slecht bij Stalin die van iedereen, dus ook van schrijvers en kunstenaars, verwachtte dat hij zich voor de revolutie inzette. Absurdisme, althans zo dacht men in die dagen, viel ten slotte moeilijk te rijmen met de opbouw van de nieuwe communistische wereld. In 1941 werd Charms dan ook gearresteerd, net zoals zijn kompaan Vvedinski. Een jaar later overleed hij.
Schrijvers als Charms probeerden zich verdienstelijk te maken door kinderliteratuur te schrijven. Het leverde hen een rode roebel op per regel. Een knieval die minder zwaar overkwam dan wij nu denken. Grote schrijvers als Poesjkin, Tsjechov en Tolstoj schreven immers ook voor kinderen. Bovendien gaf het Charms en andere auteurs de kans door te gaan met hun experimenten, zij het onder de noemer kinderliteratuur. Het heeft prachtige gedichten opgeleverd. Waar de bolsjewisten hun macht misbruikten en schrijvers dwongen tot het schrijven van ‘stichtelijke’ verhalen die in dienst stonden van de socialistische heropvoeding ontstonden juist unieke ‘kindergedichten’ die op een subtiele manier gezagsondermijnend waren. Een kind kon je immers in zijn onnozelheid alles laten zeggen. Nu we de geschiedenis kennen en weten hoeveel Russen als gevolg van de paranoia van Stalin het leven lieten in werkkampen en gevangenissen, klinkt een ‘kindergedicht’ van Charms heel anders.
Er ging een man van huis
Er ging een keer een man van huis
Met een knuppel en een zak
De weg was lang
De weg was recht
Zijn ogen stonden strak.
Hij liep rechtdoor, hij liep rechtuit
Liep zonder om te zien
Hij sliep noch dronk
En dronk noch sliep
En at niet bovendien.
Toen kwam hij ’s ochtends bij een bos
Een donkere wildernis
En sinds die dag
En sinds die dag
Weet niemand waar hij is.
Als een van jullie hem soms ziet
Met anderen of alleen
Vertel het ons
Vertel het ons
Vertel het ons meteen
Vrijwel alle dichters in Tijger op straat, deze ‘vrolijke’gedichtenbundel voor kinderen, zijn het slachtoffer van de Russische revolutie geworden. Wie de lijst van auteurs leest, maakt een gruwelijke balans op als hij hun levensverhaal kent.
Kornej Tsjoekovski moest zichzelf verantwoorden voor een kindergedicht omdat de krokodil Duits sprak, de taal van de bourgeoisvijand.
Daniil Charms moest zich verantwoorden voor het kindergedicht ‘Een miljoen’, waarin hij de jeugdbeweging van de pioniers belachelijk zou maken. Hij werd in 1941 gearresteerd en kwam tijdens zijn gevangenschap om.
Alexander Vvedinki werd in 1941 op verdenking van contrarevolutionaire activiteiten gearresteerd. Zijn ‘zaum’ oftewel klankgedichten zouden gecodeerde anti-sovjetpropaganda bevatten. Hij stierf tijdens zijn gevangenschap.
Vladimir Majakovski pleegde in 1930 zelfmoord na jaren in dienst van de revolutie geschreven te hebben.
Sergej Jesenin pleegde in 1925 zelfmoord. Stalin verbood vervolgens de publicatie van zijn werk.
Osip Mandelstam werd eerst verbannen, probeerde zelfmoord te plegen, werd gearresteerd en stierf uiteindelijk in 1938 in een werkkamp.
Deze bundel Russische kindergedichten is dus veel meer dan kindervermaak. Al moet natuurlijk wel gezegd worden dat hij ook zeer geschikt is voor de kinderen van nu. De vrije, virtuoze vertalingen van Robbert-Jan Henkes en de passende tekeningen van Erik Bindervoet maken het boek tot een kleinood dat je keer op keer kunt herlezen en voorlezen. Het is wonderbaarlijk hoe een verstikkende tijd zulke leuke en ook mooie gedichten heeft voortgebracht. Ieder kind zal genieten van de humor in Tsjoekovski’s ‘Telefoon’ of Marsjaks ‘Bagage’. Liefhebbers van poëzie zullen met gemengde gevoelens ‘Een miljoen’ van Daniil Charms lezen en denken aan wat hem overkomen is en grimlachen bij het gedicht ‘Leugenaar’.
(Uit:Leugenaar)
En weten jullie niet dat in?
En weten jullie niet dat de?
En weten jullie niet dat zee?
Dat in de zee, de diepe zee
Een wachter staat met een geweer?
Onder water staat een wachter,
Niet met een knots,
Niet met een bezem,
Maar met een schietklaar schietgeweer!
Nou ja! Nou ja! Nou ja! Nou ja!
Je liegt! Je liegt! Je liegt! Je liegt!
Een knots kan nog.
Een bezem kan nog,
Daarvan hebben we geen benul,
Maar een schietklaar schietgeweer
Is je reinste flauwekul!
Prachtig weet Charms zijn boodschap tussen de regels door te schrijven. Majakovski kon er ook wat van. Zijn gedicht ‘Wat is goed en wat is slecht?’ eindigt zo:
Wie z’n eigen laarzen poetst
En z’n
eigen schoenen
Is het allerbraafst
en zoetst,
’n Zoontje
om te zoenen!
En de les
voor groot en klein?
De diepere betekenis?
Die is:
ieder zoontje
wordt een zwijn,
Als hij al
een zwijntje
is.
Toen vader dat had uitgelegd,
Sprak zijn zoon ten leste:
‘Ik wil goed zijn
en niet slecht,
Want goed zijn
is het beste.’
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Ezra de Haan
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
