Kolderiek avontuur met missie

Humor is een vriendelijke en effectieve manier voor bewustwording van complexe thema’s als dierenwelzijn en natuurbescherming. Dat bewijst Peter Hammerbäck in het smakelijke en bij vlagen absurdistische avontuur in zijn roman ‘Fatsoenlijke mensen stelen olifanten’. Luchtig en speels kaart hij onze omgang met dieren aan en houdt een serieuze spiegel voor.

“Hoewel ik spontaan misschien een aantal bezwaren heb tegen het opnemen van soorten die in Zweden van nature niet voorkomen, zullen de nieuwe dieren zeker helpen om meer bezoekers te trekken.” In een notendop verwoordt Adam Vieri, dierenverzorger in een Stockholmse dierentuin, de kern van Hammarbäck’s debuutroman. In ‘Fatsoenlijke mensen stelen olifanten’, uit het Zweeds vertaald door Edith Sybesma, schetst hij het spanningsveld van de platte commercie rond (exotische) dieren versus de complexe ethiek van dierenwelzijn.

De introverte Adam, die als tiener zijn coming-of-age beleefde in wildpark Masai Mara in Kenia, belichaamt het geweten in deze polemiek. “Hij had het altijd sympathiek gevonden dat ze geen dieren kriskras over de aarde vervoerden om ze te tonen aan suikerspin-etende mensen.” Tegenover zich treft hij de nieuwe, zakelijke directeur van de dierentuin, Camilla, die de dieren simpelweg op grond van rendement indeelt in ‘Must see’ en ‘Nice to see’. Dat ze met haar klikkende pumps de elanden de stuipen op het lijf jaagt, is even symbolisch voor haar karakter als tekenend voor de komische stijl van het verhaal.

Want humor is Hammarbäck’s smakelijke instrument om de discussie aan te zwengelen en bewustwording aan te wakkeren. De scènes en beelden zijn vermakelijk en bij vlagen om te schaterlachen. Vanaf het moment dat Camilla een aantal leeuwen, gorilla’s en olifanten van een circus wil overnemen ten bate van de noodlijdende Stockholmse dierentuin, ontrolt zich een komisch avontuur. Dat voert van de koele straten van Stockholm naar de wijdse savanne van Kenia. Bijgestaan door zijn ondernemende boezemvriend David en de fanatieke dierenverzorgster en partner-in-crime Nathalie groeit Adam’s inzicht en moed. Tot soms absurde proporties.

Dieren, avontuur, komedie en een vleugje liefde. ‘Fatsoenlijke mensen stelen olifanten’ lijkt hiermee geschreven voor het witte doek, een blockbuster voor het hele gezin: een ongecompliceerd verhaal, eenduidige karakters en een kolderiek avontuur ineen maakt het toegankelijk voor een breed publiek. In korte, heldere zinnen en met herkenbare symbolen brengt Hammarbäck snel en beeldend zijn verhaal tot leven. En maakt daarmee het diepere, maatschappelijke thema van dierenwelzijn makkelijk verteerbaar.

Want die maatschappelijke spiegel zit er wel degelijk in. Kritisch becommentarieert Hammarbäck onze omgang met dieren. En in het bijzonder hoe wij mensen wilde, exotische dieren exploiteren en opvangen in parken en regio’s waar ze van nature niet voorkomen. Het circus en de dierentuin staan in deze kritische beschouwing centraal. Maar ook in de kolderieke, over-de-top scenes, wanneer het verhaal op de rand van geloofwaardigheid balanceert, lijkt een ethische wenk besloten: luxe appartementen zijn geen passend thuis voor een leeuw.

Het getoonde beeld in de spiegel is niet zwart-wit. Hammarbäck heeft in de compositie van zijn verhaal oog voor de complexiteit van dierenwelzijn en de weerbarstige praktijk. Die nuance legt hij bij Wangari Safina, de Afrikaanse parkwachter van Masai Mara. Want alle goede bedoelingen ten spijt, soms rest voor dieren niets anders dan ‘second best’.

‘Fatsoenlijke mensen stelen olifanten’ - in mei het Hebban Boek van de Maand - is een vermakelijke roman van (uitver-)grote, duidelijke bewegingen en herkenbare beelden. Mét een interessante, tweede laag. Die je doet nadenken en bespiegelen. Dat is wat humor teweeg kan brengen.