Wat een boek vermag
‘Melkboer’ - door Roland Flagel en N.N. Lohmann vertaald - is een benauwde coming-of-age roman. Een volwassen vrouw - middelstezus - blikt hierin terug op een episode van twee maanden op haar achttiende; waarin het samenspel van de “licht ontvlambare omgeving” die haar buurt was en de ongewenste aandacht van een volwassen man - melkboer - haar in het nauw dreef. “Ongevraagd en zonder enig voorbehoud was er, zo wist ik nu, een stempel op me gedrukt - en niet alleen door Melkboer.” (254)
Vanaf de eerste pagina sleurt middelstezus je al ratelend mee: alsof ze na jarenlang zwijgen nu het hele verhaal eruit gooit. Al zit je meer in haar hoofd dan dat je toehoorder bent. Innerlijke gedachten, gevoelens, gesprekken en gebeurtenissen lopen door elkaar heen en in elkaar over, met spaarzame witregels in een soort stream of consciousness. Het is wel een fatsoenlijk leesbare stroom en bij vlagen smakelijk door de sarcastische, zwarte humor en hilarische dialogen. In lange, beeldende zinnen, die meanderen langs associaties en achtergronden, vertelt zij over haar buurt, de mensen, de verstikkende sociale controle en de altijd dreigende terreur.
Opvallend daarbij is hóe ze haar woorden kiest: alles is geanonimiseerd. Zoals zijzelf enkel als ‘middelstezus’ benoemd is, zijn ook andere karakters genoemd naar wát ze voor haar zijn: soortvanverkering, derdezwager, echte melkboer of oudstevriendin. Op straat maken ‘staatsverwerpers’ de dienst uit en waken ‘de vrome vrouwen’ over de sociale mores. Locaties duidt ze aan als ‘de bekende plek’ of ‘het tienminutengebied’. En de vijand is louter ‘de andere kant’ of ‘de overkant van het water’.
Deze anonimisering kenschetst de paranoia van een gemeenschap, waarin sommige namen verdacht of verboden zijn, ze noemen verraad is en mensen gewend zijn in omfloerste termen te spreken. Daarbij past het bij het karakter van middelstezus. Haar overlevingsstrategie is om zo onopvallend mogelijk te zijn voor haar omgeving. Bij het noemen van haar eigen naam (die in het boek onbenoemd blijft) is pas echt een grens overschreden, zo ervaart ze.
Het anonimiseren van het conflict, door het bijvoorbeeld niet over katholieken versus protestanten te hebben, is net zo functioneel. Door dat thema in het verhaal wat te vervagen, ligt het accent meer op de impact van de ongewenste avances van melkboer. En het maakt de geprojecteerde wij-zij-samenleving universeel toepasbaar. De beschreven sociale argwaan, terreur en verscheurde families van Burns doen evengoed denken aan die van Fernando Aramburu’s verhalen over Spaans Baskenland in ‘Vaderland’.
Details als de Bentley als symbool van de vijand situeren middelstezus niettemin gevoelsmatig in Noord-Ierland. En aan de katholieke zijde van het nog tamelijk recente etnisch-nationalistische conflict daar. Logisch ook gezien het oeuvre van Burns (1962), waarin de ‘Noord-Ierse kwestie’ een terugkerend thema is.
Zelf groeide de auteur op in een katholieke arbeiderswijk in Belfast in die roerige jaren ‘70. In haar debuutroman ‘No Bones’ over een opgroeiend meisje tijdens de Troubles kijkt zij terug op die jeugd. Ook het fictieve ‘Melkboer’ bevat auto-biografische elementen uit die tijd. Zoals de ‘berg’ door het staatsleger vermoorde honden uit de buurt bijvoorbeeld, die Burns zich nog herinnert van toen ze een jaar of “acht of negen” was (NRC 28/2/18).
Het zijn deze verontrustende beelden, maatschappelijke spanningen en sociale druk, waaraan middelstezus zich zoveel mogelijk onttrekt. Door klassiekers als Ivanhoe te lezen tijdens het wandelen, vrijblijvende afspraakjes met ‘soortvanverkering’, zich op de vlakte te houden en hard te lopen. “Ik had mijn zwijgen nodig, mijn ontoeschietelijkheid, om me te beschermen tegen handtastelijkheden, tegen aanranding door vragen.” (216) Maar in een omgeving waar het bezit van semtex normaler is dan van een boek, doet juist dit gedrag haar opvallen, zo pepert oudstevriendin haar in. Voor de buurt is middelstezus wel degelijk zichtbaar als ‘wandelmeisje’.
Middelstezus groeit in haar besef dat haar strategie haar sociaal isoleert: geen mening en je niet uitspreken kan net zo gevaarlijk zijn als partij kiezen. Ze is een buitenbeentje, een zogenoemde ‘benedenpeiler’, geworden. Wanneer vervolgens de vooraanstaande staatsverwerper melkboer ‘die geen echte melkboer is’ zijn oog op haar laat vallen, glipt haar autonomie en zelfgekozen afzijdigheid haar uit handen. Ze valt ten prooi aan door ‘eerstezwager’ aangewakkerde roddelpraat en grimmige uitsluiting.
Door haar onvermogen zich hiertegen te verweren, voelt ‘Melkboer’ als een strop die langzaam wordt aangetrokken. Sensitief en invoelbaar geeft ze woorden aan haar sociale eenzaamheid en onrust. Het stalken van melkboer en de opkroppende woede over de bemoeizucht van familie en buurtgenoten voelt middelstezus in haar hele lijf. “Ik wist op mijn achttiende eigenlijk niet wat grensoverschrijdend gedrag was, daar kwam het op neer. Ik voelde wel iets aan, een intuïtie, een weerzin tegen sommige situaties en sommige mensen, maar ik wist alleen niet dat intuïtie en weerzin meetelden.” (10) Pas met het pistool op de borst gaat een knop om.
De indrukwekkende, fraaie en bijzondere manier van vertellen en die sluitende strop maken van ‘Melkboer’ een ongewoon en misschien niet voor iedereen een even toegankelijk verhaal. Het is ook zeker geen makkelijk boek, al kreeg het in 2018 wel de Man Booker Prize. Maar wanneer het verhaal je te pakken krijgt, bezit ‘Melkboer’ het vermogen om juist dát te doen wat een boek zo waardevol maakt: het laat je een andermans leven mee beleven, echt voelen. En biedt het een verrijking van je voorstellingsvermogen: hoe een bestaan in die buurt, in die tijd kon zijn en was.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van FamkeLaLiseuse
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
