Wat een boek vermag
‘Melkboer’ - door Roland Flagel en N.N. Lohmann vertaald - is een benauwde coming-of-age roman. Een volwassen vrouw - middelstezus - blikt hierin terug op een episode van twee maanden op haar achttiende; waarin het samenspel van de “licht ontvlambare omgeving” die haar buurt was en de ongewenste aandacht van een volwassen man - melkboer - haar in het nauw dreef. “Ongevraagd en zonder enig voorbehoud was er, zo wist ik nu, een stempel op me gedrukt - en niet alleen door Melkboer.” (254)
Vanaf de eerste pagina sleurt middelstezus je al ratelend mee: alsof ze na jarenlang zwijgen nu het hele verhaal eruit gooit. Al zit je meer in haar hoofd dan dat je toehoorder bent. Innerlijke gedachten, gevoelens, gesprekken en gebeurtenissen lopen door elkaar heen en in elkaar over, met spaarzame witregels in een soort stream of consciousness. Het is wel een fatsoenlijk leesbare stroom en bij vlagen smakelijk door de sarcastische, zwarte humor en hilarische dialogen. In lange, beeldende zinnen, die meanderen langs associaties en achtergronden, vertelt zij over haar buurt, de mensen, de verstikkende sociale controle en de altijd dreigende terreur.
Opvallend daarbij is hóe ze haar woorden kiest: alles is geanonimiseerd. Zoals zijzelf enkel als ‘middelstezus’ benoemd is, zijn ook andere karakters genoemd naar wát ze voor haar zijn: soortvanverkering, derdezwager, echte melkboer of oudstevriendin. Op straat maken ‘staatsverwerpers’ de dienst uit en waken ‘de vrome vrouwen’ over de sociale mores. Locaties duidt ze aan als ‘de bekende plek’ of ‘het tienminutengebied’. En de vijand is louter ‘de andere kant’ of ‘de overkant van het water’.
Deze anonimisering kenschetst de paranoia van een gemeenschap, waarin sommige namen verdacht of verboden zijn, ze noemen verraad is en mensen gewend zijn in omfloerste termen te spreken. Daarbij past het bij het karakter van middelstezus. Haar overlevingsstrategie is om zo onopvallend mogelijk te zijn voor haar omgeving. Bij het noemen van haar eigen naam (die in het boek onbenoemd blijft) is pas echt een grens overschreden, zo ervaart ze.
Het anonimiseren van het conflict, door het bijvoorbeeld niet over katholieken versus protestanten te hebben, is net zo functioneel. Door dat thema in het verhaal wat te vervagen, ligt het accent meer op de impact van de ongewenste avances van melkboer. En het maakt de geprojecteerde wij-zij-samenleving universeel toepasbaar. De beschreven sociale argwaan, terreur en verscheurde families van Burns doen evengoed denken aan die van Fernando Aramburu’s verhalen over Spaans Baskenland in ‘Vaderland’.
Details als de Bentley als symbool van de vijand situeren middelstezus niettemin gevoelsmatig in Noord-Ierland. En aan de katholieke zijde van het nog tamelijk recente etnisch-nationalistische conflict daar. Logisch ook gezien het oeuvre van Burns (1962), waarin de ‘Noord-Ierse kwestie’ een terugkerend thema is.
Zelf groeide de auteur op in een katholieke arbeiderswijk in Belfast in die roerige jaren ‘70. In haar debuutroman ‘No Bones’ over een opgroeiend meisje tijdens de Troubles kijkt zij terug op die jeugd. Ook het fictieve ‘Melkboer’ bevat auto-biografische elementen uit die tijd. Zoals de ‘berg’ door het staatsleger vermoorde honden uit de buurt bijvoorbeeld, die Burns zich nog herinnert van toen ze een jaar of “acht of negen” was (NRC 28/2/18).
Het zijn deze verontrustende beelden, maatschappelijke spanningen en sociale druk, waaraan middelstezus zich zoveel mogelijk onttrekt. Door klassiekers als Ivanhoe te lezen tijdens het wandelen, vrijblijvende afspraakjes met ‘soortvanverkering’, zich op de vlakte te houden en hard te lopen. “Ik had mijn zwijgen nodig, mijn ontoeschietelijkheid, om me te beschermen tegen handtastelijkheden, tegen aanranding door vragen.” (216) Maar in een omgeving waar het bezit van semtex normaler is dan van een boek, doet juist dit gedrag haar opvallen, zo pepert oudstevriendin haar in. Voor de buurt is middelstezus wel degelijk zichtbaar als ‘wandelmeisje’.
Middelstezus groeit in haar besef dat haar strategie haar sociaal isoleert: geen mening en je niet uitspreken kan net zo gevaarlijk zijn als partij kiezen. Ze is een buitenbeentje, een zogenoemde ‘benedenpeiler’, geworden. Wanneer vervolgens de vooraanstaande staatsverwerper melkboer ‘die geen echte melkboer is’ zijn oog op haar laat vallen, glipt haar autonomie en zelfgekozen afzijdigheid haar uit handen. Ze valt ten prooi aan door ‘eerstezwager’ aangewakkerde roddelpraat en grimmige uitsluiting.
Door haar onvermogen zich hiertegen te verweren, voelt ‘Melkboer’ als een strop die langzaam wordt aangetrokken. Sensitief en invoelbaar geeft ze woorden aan haar sociale eenzaamheid en onrust. Het stalken van melkboer en de opkroppende woede over de bemoeizucht van familie en buurtgenoten voelt middelstezus in haar hele lijf. “Ik wist op mijn achttiende eigenlijk niet wat grensoverschrijdend gedrag was, daar kwam het op neer. Ik voelde wel iets aan, een intuïtie, een weerzin tegen sommige situaties en sommige mensen, maar ik wist alleen niet dat intuïtie en weerzin meetelden.” (10) Pas met het pistool op de borst gaat een knop om.
De indrukwekkende, fraaie en bijzondere manier van vertellen en die sluitende strop maken van ‘Melkboer’ een ongewoon en misschien niet voor iedereen een even toegankelijk verhaal. Het is ook zeker geen makkelijk boek, al kreeg het in 2018 wel de Man Booker Prize. Maar wanneer het verhaal je te pakken krijgt, bezit ‘Melkboer’ het vermogen om juist dát te doen wat een boek zo waardevol maakt: het laat je een andermans leven mee beleven, echt voelen. En biedt het een verrijking van je voorstellingsvermogen: hoe een bestaan in die buurt, in die tijd kon zijn en was.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van FamkeLaLiseuse
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
