IJsbrekers: emergentie en menselijkheid

‘IJsbrekers’ van Johan Klein Haneveld kent zijn weerga niet. Niet alleen is dit een van zijn beste romans tot nu toe, het is ook een pageturner over idealisme, racisme, en menselijkheid
Het verhaal gaat Michelle Dijon, een voortvluchtige wetenschapper die zich op een afgelegen wetenschappelijke basis, op een maan van jupiter, verborgen houdt. Er komen echter signalen binnen vanuit de diepten van de oceaan die wijzen op het bestaan van intelligente levensvormen.
Als eerste is er een ethische benadering van het verhaal mogelijk. Op de juiste wijze laat Klein Haneveld zien hoe het radicale idealisme van Michelle voor meerdere uitleg vatbaar is. De gruwelijke experimenten die zij heeft uitgevoerd komen uiteindelijk in een ander daglicht te staan en dat levert een interessant ethisch dilemma op.
De cyborg zeemeermensen zijn ook een intrigerend en ijzersterk onderdeel van deze boeiende scifi roman. En dat is om de volgende redenen. Als eerste omdat ze doen denken aan het citaat van Richard David Precht: ‘Er bestaan twee categorieën dieren. De ene gelooft dat er twee categorieën bestaan en de ander heeft daaronder te lijden.’ (1) Deze woorden zijn met betrekking tot ‘IJsbrekers’ op verschillende manieren uit te leggen. Letterlijk verwijzen ze naar de afschuwelijke behandeling van de zeemeermensen door de medewerkers van Europa. De andere uitleg is niet mogelijk zonder een spoiler te geven, dus daar zal ik niet op in gaan.
En dan is er nog de manier waarop het verhaal laat zien hoe emergentie ( ontwikkeling naar een hoger niveau, waarbij nieuwe eigenschappen ontstaan die er eerder niet waren) werkt. Dit proces wordt in beweging gezet dankzij Michelle Dijon en haar idealistische menselijkheid. Hierbij raakt Klein Haneveld het gedachtegoed van Slavoj Žižek, wanneer de Sloveense filosoof schrijft: ‘mensen zijn slechts één kracht in een potentieel onbegrensd netwerk van krachten.’(2) Dit is een thema dat vaker in het werk van Klein Haneveld op een sterke overtuigende manier aan bod komt. In dit deel van de zwijgende aarde heeft hij zichzelf daarin overtroffen.

Verder heeft deze roman ook een lichte politieke toon, waarbij met name belangrijke thema’s als collectivisme, individualisme, racisme en nepnieuws aan bod komen. Vooral dit laatste onderwerp komt op een bijna angstaanjagende manier onder de aandacht, omdat het verhaal duidelijk laat zien hoe makkelijk mensen beïnvloed kunnen worden door berichtgeving. De auteur laat zien dat een constructivistische benadering van het nieuws laat zien dat het allemaal niet zwart wit is, maar dat er ook vele grijstinten zijn.
Tot slot is er een verband met ‘Conquistador’. Michelle Dijon en Jonas Janquill maken een parallelle ontwikkeling door. Beide personages weten niet alleen de lezer te raken, maar laten ieder ook zien dat het mens zijn veel meer is dan een wetenschappelijk carrière of reizen naar verre werelden. Het is de sociale kant van iemand die hem of haar maakt tot de mens die ze zijn. Dat laten beiden op hun eigen manier op een ontroerende en vooral menselijke wijze zien.
Dus, wie een van geweldige pageturner wil lezen over menselijkheid, racisme, individualiteit en emergentie, die kan ik deze mustread van harte aanraden. #ijsbrekers #johankleinhaneveld #uitgeverijquasis

(1) Precht, Richard David (2018) Tiere denken: vom Recht der Tiere und den Grenzen des Menschen. Goldmann Verlag: München

(2) Žižek, Slavoj (2020) Pandmie: hoe corona de wereld verandert. Uitgeverij JEA: Amsterdam