Was het echt zo goed?

Onlangs heb ik 'De kleine vriend' van Donna Tartt herlezen omdat ik me afvroeg of het zo goed was als ik me herinnerde van de eerste keer.

Een goede motivatie om een boek op te pakken is wanneer mensen het afraden. Als het te dik of te saai is, wekt dat mijn nieuwsgierigheid. Binnen een week werd mij dit boek door twee mensen afgeraden, onafhankelijk van elkaar. Dus besloot ik het direct op te zoeken.

De meningen over dit boek zijn verdeeld, zoals blijkt uit de waardering hierboven. Hoe kan het dan dat het een van mijn favorieten is? Ik denk dat het boek twee problemen heeft. Allereerst is het de opvolger van 'De geheime geschiedenis', een alom geprezen meesterwerk, hoewel je je kunt afvragen of dat niet sterk gehypet is. Elk volgend boek kon alleen maar tegenvallen. Het tweede probleem is de achterflaptekst, die eindigt met de zin: "In de zomer van haar twaalfde jaar besluit Harriet de moordenaar van Robin te vinden en zich te wreken." Hierdoor word je op het verkeerde been gezet, omdat mensen op basis van deze tekst waarschijnlijk een moordmysterie verwachten, terwijl het eigenlijk een prachtige coming-of-age-roman is, met thema's als eenzaamheid, verlies, rouw, onbegrip en de wil van een kind om het mysterie rond de dood te begrijpen en op te lossen.
Gelukkig had ik de hype gemist, 'De geheime geschiedenis' niet gelezen, en begon ik onwetend en onbevangen aan het boek.
De toon wordt meteen gezet in de eerste regel:

"Voor de rest van haar leven zou Charlotte Cleve zich de dood van haar zoon verwijten omdat ze had besloten het Moederdagetentje 's avonds te geven, en niet 's middags na de kerk, zoals de Cleves het gewend waren."

Wat me als eerste opviel, was de hypnotiserende schrijfstijl van Donna Tartt. Lees het niet als je moe bent; je zou in slaap kunnen worden gewiegd door het zoetgevooisde taalgebruik. Een voorbeeld? Natuurlijk!

"Iedereen vroeg zich af waarom die boom er nog stond. Men vond dat hij moest worden omgehakt - niet alleen vanwege Robin, maar ook omdat hij begon af te sterven vanuit de kruin, waar melancholieke grijze botten geknakt boven het zeewiergroene loof uitstaken, als door de bliksem verzengd. In het najaar blaakte hij hoogrood van toorn, en dan was hij nog een dag of twee mooi tot hij ineens al zijn blad liet vallen en naakt achterbleef."
De beschrijving van de boom gaat overigens hierna nog even door. Als je valt voor de stijl van Tartt is het genieten, bladzijde na bladzijde.

De personages zijn niet sympathiek; er is niet geprobeerd om ze mooier te maken. Harriet, de hoofdpersoon, is een in zichzelf gekeerd, stekelig kind zonder empathisch vermogen. Haar moeder is een schim, niet fysiek of emotioneel aanwezig voor haar gezin, zwelgend in zelfbeklag. Haar oma, Edy, mist ook het empathisch vermogen en bestiert de familie volgens haar eigen regels. Daarnaast beschrijft het boek het leven in het Amerikaanse Zuiden in de jaren '70, met het verschil in sociale klassen en ras en het vanzelfsprekende racisme.
Pas bij de tweede keer lezen werd me overigens de titel duidelijk. Harriet, die een obsessie heeft voor het mysterie rond de dood van Jezus en van Robin, overweegt in de kerk, waar een gebrandschilderd raam is aangebracht ter nagedachtenis aan Robert:

"Wat was er precies gebeurd op Golgotha en in het graf? Hoe bereikte het vlees vanuit nederigheid en smart die caleidoscoop van de opstanding? Harriet wist het niet. Maar Robin wel, en het geheim straalde van zijn verheerlijkte gelaat."
Het is alsof Robin de persoon is die Harriet het mysterie kan onthullen, de dood die de familie heeft verscheurd.

Het onderzoekende van Harriet gaat verder, gezocht in boeken, situaties, maar ook onverbloemd in de dood en het lijden van dieren en daarna onvermijdelijk naar de vermeende moordenaar van Robin. Over de schrijfstijl van Tartt kun je discussiëren. Of je valt ervoor of je vindt het niks, denk ik. Haar neiging om te verbeelden in bijvoeglijke naamwoorden kan voor sommigen af en toe overweldigend zijn, en haar poëtische inslag lijkt soms in conflict te zijn met de brute en rauwe gedeeltes van het verhaal. Toch weet Donna Tartt de spannende scènes meeslepend en effectief te beschrijven, en de tijdbogen uitstekend uit te rekken of in te krimpen, precies waar dat nodig is.

Voor mij blijft het hoogtepunt in deze roman niet het verhaal, maar het schrijven. De zinnen voelen aan als een zomerse dag in de herfst, waar de zon zacht over de kleuren van de bomen schijnt, als een rijke verfijnde maaltijd opgediend in een chic restaurant. Donna Tart nam jaren de tijd voor dit boek en elke zin lijkt te zijn geboetseerd, geglazuurd en daarna nog eens opgepoetst.
Dit brengt me bij een laatste punt waardoor het boek misschien minder gewaardeerd wordt. Het einde is voor de lezer onbevredigend, niet door het plot, maar door het gevoel dat je dit norse, ongelukkige kind moet loslaten en je jezelf afvraagt hoe ze zich in haar leven zal staande houden.

De vraag 'Was het werkelijk zo goed?' kan ik met een volmondig 'ja' beantwoorden; voor mij is 'De Kleine vriend' een hoogtepunt in de hedendaagse literatuur.