De raadsels van de massa op briljante wijze ontrafeld
Hors categorie
Dit boek is zo goed maar ook zo uniek dat het letterlijk van de buitencategorie is. Buitencategorie omdat 5 sterren bij lange na niet genoeg is om dit boek te waarderen. Maar ook buitencategorie omdat het niet te rubriceren valt. Het is geen sociologie, geen antropologie, geen wetenschap , geen roman en ook geen essay, en tegelijkertijd is het ook allemaal wel.
De reden van mijn angst en voorbehoud tegen massa s worden door Canetti al snel “ bij de kladden gevat” het is een combinatie van de aanrakingsangst en vernielzucht. Aanrakingsangst wordt in het begin van het boek schitterend beschreven:
“Voor niets is de mens meer beducht dan voor aanraking door iets onbekends. [...] Overal gaat de mens de aanraking door een vreemd element uit de weg. 's Nachts, of ook gewoon in het donker, kan de schrik om een onverwachte aanraking in paniek ontaarden. Zelfs de kleren waarborgen niet genoeg veiligheid; hoe gemakkelijk zijn ze niet te verscheuren, hoe gemakkelijk is het niet om tot het naakte, weerloze vlees van de aangevallene door te dringen. Alle afstanden die de mensen om zich heen geschapen hebben, zijn door deze aanrakingsvrees ingegeven. Men sluit zich in huizen op waarin niemand mag binnenkomen; slechts daarin voelt men zich ten dele veilig.”
Het gekke is dat deze aanrakingsangst verdwijnt in de massa. Hij stelt: “ men zich eenmaal aan de massa heeft overgegeven, vreest men haar aanraking niet. In het ideale geval zijn allen aan elkaar gelijk. Er geldt geen enkel verschil, zelfs niet tussen de geslachten. Wie het ook is die zich tegen ons aan drukt, hij is gelijk aan onszelf. Men ondergaat hem zoals men zichzelf ondergaat. Alles speelt zich dan ook plotseling als binnen een lichaam af” Dit omslaan van de aanrakingsangst is volgens Canetti kenmerkend voor de massa
Vernielzucht
Hiernaast kenmerkt de massa zich onder andere ook door vernielzucht. Canetti merkt hierover op:
“Over de vernielzucht van de massa wordt vaak gesproken; het is het eerste aan haar wat in het oog springt, en het is een onmiskenbaar feit dat men deze neiging overal aantreft, in de meest uiteenlopende landen en culturen. Ze wordt weliswaar geconstateerd en afgekeurd, maar nooit werkelijk verklaard.Het liefst vernielt de massa huizen en voorwerpen. Daar het vaak om breekbare dingen gaat, zoals ruiten, spiegels, potten, beelden, serviesgoed, is men geneigd te geloven dat het juist de breekbaarheid van de voorwerpen is die de massa tot vernieling prikkelt. En het is inderdaad zo dat het lawaai van de vernieling, het breken van vaatwerk of het rinkelen van ruiten, aanzienlijk tot het plezier erin bijdraagt: het zijn de krachtige levenskreten van een nieuw schepsel, van een jonggeborene. Dat het zo gemakkelijk is ze op te roepen vergroot hun aantrekkingskracht, alles schreeuwt met iedereen mee, en het rinkelen is de bijval van de dingen”
Het is juist de combinatie van twee factoren: opheffing van aanrakingsangst en vernielzucht die mij instinctief “ kopschuw “ maakten voor mensenmassa s.
Inflatie van geld en mens
Dat de massa meestal vernielzuchtig is zie je overal en altijd .Donald Trump stuurde een massa op het Capitool af die daar flink huis hield maar ook de avondklok tijdens Corona en de studentenprotesten het geweld in Gaza hadden vaak zelf een gewelddadig karakter. Massa en vernielzucht gaan inderdaad vaak hand in hand.
Deze karakteristieken van de aanrakingsangst en de vernielzucht worden briljant uitgewerkt.
Een ander briljant thema is de redenering van Canetti over inflatie. Hij koppelt de inflatie van de massa geld( waardoor de massa nog groter wordt) aan de massa van mensen die net als het geld minder waard wordt : De enkeling voelt zich in waarde gedaald omdat de eenheid waarop hij zich verliet, die hij gelijk achtte aan zichzelf, aan het kelderen is geslagen. De massa voelt zich in waarde gedaald omdat het miljoen gedevalueerd is. Inflatie ( vooral van mensen)vormt een opmaat tot geweld aldus Canetti.
Oorlog , overleven en bevel
De visie op oorlog van Canetti is vrij ontnuchterend. Degene met de grootste stapel dode tegenstanders wint de oorlog
Elke oorlogshandeling op zichzelf geeft dus precies weer wat er in het geheel gebeurt: men wil de grootste massa van levenden zijn. Aan de vijandelijke kant wenst men echter de grootste stapel doden. In deze wedloop van de groeiende massa’s ligt een essentiële, men zou kunnen zeggen de diepste drijfveer tot oorlog voeren. Men kan ook slaven maken in plaats van doden – vrouwen en kinderen vooral, die dan de massa van de eigen stam moeten vergroten. Maar nooit is de oorlog een werkelijke oorlog als het voornaamste doel ervan niet een stapel vijandelijke doden is.
Misschien nog indrukwekkender als zijn verhandeling over massa s is zijn betoog over macht, bevel en overleven.
Macht wordt vergaard door te overleven en door bevelen te geven. Overleven geeft aldus Canetti macht en aanzien. Leiders als Poetin en anderen doen het voorkomen dat ze voorgaan in de strijd maar hun enige doel is overleven( vaak door offers van anderen).
Werkelijk zeer mooi is de passage over het bevel. Hier haakt Canetti aan bij generatiegenoten als Hannah Arendt,die de bekende uitspraak deed : “ niemand heeft het recht om te gehoorzamen. “
Canetti ziet in elk bevel een angel, een angel die wonden nalaat pas nadat je in staat bent geweest om bevelen te ontwijken hoef je je er later niet van bevrijd te worden.
“Alleen het uitgevoerde bevel laat zijn angel steken in degene die het heeft opgevolgd. Wie bevelen ontwijkt hoeft ze ook niet op te potten. Een ‘vrij’ mens is slechts hij die geleerd heeft bevelen te ontwijken en niet hij die zich er pas naderhand van bevrijdt. Maar wie het langst voor deze bevrijding nodig heeft of er in het geheel niet toe in staat is, die is ongetwijfeld de onvrijste.”
De poging tot recensie hierboven is slechts een detail van de grootsheid en reikwijdte van dit briljante boek. Voor mij ademt dit de geest van de Weimarrepubliek en lessen uit de oorlog. Alhoewel de woorden Hitler en oorlog nauwelijks genoemd worden en de Weimar republiek blijft onvermeld is dit een boek van een briljante eenling die de tekens van zijn tijd gebruikte tot waardevolle lessen die in dit unieke boek voor het grijpen liggen.Laat als lezer deze kans niet liggen en bewaar het boek voor een tweede of derde lezing.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Fransh56
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
