Overgangstijden, verwarring en schone kunsten
“Je weet te veel.” Dat is volgens Rein Berkhout het probleem van Simon Aardewijn. Simon Aardewijn is de hoofdpersoon in Jan Siebelinks nieuwe roman De blauwe nacht. In de herfst van zijn leven besluit Simon om een alomvattende dissertatie te schrijven over Joris-Karl Huysmans, volgens sommigen (in ieder geval volgens Oscar Wilde) de Franse hogepriester van de 19e eeuwse decadente literatuur.
De Nederlandse Simon, die, net zoals Jan Siebelink zelf, faam heeft gemaakt als vertaler van Huysmans' meesterwerk A rebours, pendelt heen en weer tussen het bruisende Parijs en zijn fraaie historische buitenhuis in Médan (het oude huis van Zolá), tussen zijn vrouw Martha en zijn jonge minnares Judith Tempelman. En tussen zijn rijke verbeelding en de ook al niet saaie werkelijkheid die hem omringt – het Frankrijk van 1962 dat het toneel is van een reeks bloedige aanslagen door de extreem rechtse terreurgroep OAS tijdens de Algerijnse vrijheidsoorlog.
Voor wie bekend is met de 19e eeuwse Franse letteren en iets weet van het fin de siècle is Siebelinks De blauwe nacht een rijke bron van allusies naar decadente gemeenplaatsen. Het boek A rebours [1884] was Huysmans' frontale literaire aanval op Zola's naturalisme. Huysmans' aanvankelijke flirt met het literaire ideaal van het tot in detail vangen van de grauwe werkelijkheid, had eerder geresulteerd in cynische, sociaal-realistische beschrijvingen van het lot van arme arbeidersmeisjes en ronddolende vrijgezelle sloebers. In het boek A rebours laat Huysmans de werkelijkheid los, op alle denkbare manieren.
Er valt veel te zeggen en te schrijven over de oorzaak, achtergrond en het wezen van Huysmans' overgang van de Naturalisten naar de meer mystiek-symbolistische wereld- en kunstopvatting, maar in Siebelinks De blauwe nacht (een roman en geen wetenschappelijke verhandeling), raakt Simon Aardewijn (ja, kijk die naam dan) vermorzeld tussen zijn hooggestemde visioenen en zijn verhouding met Judith, een vrouw in haar eigen overgangsperiode, op zoek naar onthechting in deze wereld, zijn vaste bezoeken aan een gezellige Afrikaanse prostituee en een wat ijdele affaire met Emmy Berkhout, de jonge vrouw van zijn promotor Rein.
De tegenstelling tussen het vlees en de geest, tussen het verval en het eeuwige, wordt in De blauwe nacht volgens een vrij klassiek stramien aan de lezer voorgeschoteld. Net zoals Huysmans' beroemdste protagonisten, wisselt Simon Aardewijn zijn monologen over de tijdsgeest en verwijzingen naar de hogere en lagere kunsten, af met vermoeiende escapades en prikkelende fantasieën, onder andere over zijn eigen droomdochter Elsa [o la la!] die zijn steun en toeverlaat is, ook in zijn buitenechtelijk avonturen met andere vrouwen. Ook hier, voor wie thuis is in het fin de siècle universum van Jan Siebelink dringen de verwijzingen naar Wagners opera-heldinnen zich op: Simon als heidense oppergod Wodan, blind aan één oog, die zijn trouwe dochter ooit heeft achtergelaten op een eiland. Elsa de hertogin van Brabant. De blauwe nacht is, voor wie het herkent, een overvolle mash-up van allerlei referenties aan allerlei decadent snoepgoed. Dat kun je pretentieus noemen, maar je kunt ook zeggen dat iedere Nederlandse roman waarin schrijvers als Jean Lorrain ook maar worden genoemd, lof verdient. Bovendien spiegelen ook hier vorm en inhoud van Siebelinks roman met het onderwerp van Simons proefschrift, Huysmans' held uit A rebours, Des Esseintes, wentelt zich ook in een Rabelaisiaanse overdaad aan culturele referenties.
De vraag blijft echter of de boven- en onderbuik werkelijk vervlochten raken. Siebelink probeert de vrij clichématige affaire tussen Simon en Judith Tempelman enig niveau te geven door verhitte dialogen over middeleeuwse mystici en hij rijgt zijn vertelling kunstig aaneen met het citeren van de Franse dichter Stephan Mallarmé. Maar voor wie het verstaat, lijkt Siebelink zich ook hierbij rekenschap te geven van de spagaat die De blauwe nacht parten speelt: tegelijkertijd iets zinnigs te zeggen over A rebours en een onderhoudende liefdesroman te schrijven. Gebruikt hij Mallarmé als buikspreekpop: “Het vlees is een trieste zaak en ik heb alle boeken gelezen...” Is het wat Jan Siebelink zelf dacht halverwege het schrijven van De blauwe nacht.
En wat te denken van de kritische opmerking van zijn promotor Rein “Je weet te veel” Berkhout, over de Franse schrijver Andre Malraux, op wie in Parijs 1962 een mislukte bomaanslag wordt gepleegd: “Te veel ideeën, te weinig vorm.”
Net zoals Simon Aardewijn worstelt met het gewicht van zijn eigen dissertatie, lijkt ook Siebelink zichzelf bewust van zijn falen om het wezen van Huysmans' decadentie te benaderen [je kunt overigens verhitte discussies voeren over de vraag of Huysmans' A rebours eigenlijk wel een decadente roman is, of het genre juist overstijgt].
Siebelinks De blauwe nacht doet een poging tot verheffing, tot levitatie – net zoals A rebours dat doet – maar het moet niet te gek worden. Voor de ware Huysmans-adept is Simon een wat flets figuur. Zijn overpeinzingen en affaires niet bizar genoeg. Simons eigen dochter Elsa, hoewel trouwe helper in het afpoeieren van zijn hysterische minnares Emmy, spaart haar vader niet als ze concludeert dat ze hem altijd een oppervlakkige man heeft gevonden. Waar dit beslist opgaat voor Simon Aardewijn [maar wat wil je ook met zo'n naam?], geldt dit zeker niet voor Siebelink zelf.
Het nagespeelde “Diner ter ere van een slechts tijdelijk gestorven mannelijkheid” [voor de Huysmans-liefhebber een soort secret handshake, voor wie het boek A rebours niet kent...ach, koop het, lees het...], een tenenkrommende poging van zijn vrouw en dochter Elsa, om Simon te feliciteren met zijn aanstelling als Lector aan de universiteit van Leiden. Waar Huysmans zijn decadente kluizenaars-held Hertog Jean de Floressas des Esseintes een groots tot in ieder detail kloppend rouwmaal laat organiseren, op een klein kasteeltje, met heren van stand en de meest laag bij de grondse hoeren, wordt Simon geblinddoekt in een huurlimousine gepropt en door een draaideur geduwd. De sauzen zijn zo zwart – als mogelijk. De wijnen zijn nagebootst – zo goed als mogelijk. De gangen worden niet opgediend door negerinnen – maar de serveersters hebben wel parels op hun kousen.
Simons geest is gefascineerd door Huysmans' held Des Esseintes maar zijn eigen leven blijft een imitatie. Geen wit pak met viooltjes, maar een licht pak met een blauwe polo. Maar laat nu net de imitatie, het kunstmatige, het thema zijn van A rebours.
Siebelinks heeft met De blauwe nacht een boek geschreven dat met veel kennis over Huysmans ' A rebours lastig als roman te recenseren is. Maar het was een interessante leeservaring die deze lezer heeft achtergelaten met drie belangrijke vragen:
– Wat had Huysmans zelf gevonden van De blauwe nacht?
- Zijn Jan Siebelink en Geerten Meijsing als mens en schrijver te vergelijken met respectievelijk J.-K. Huysmans en Gabriele d'Annunzio?
– Is Delphine Renard familie van Jules Renard?
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Frederick W.Rolfe
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
