Een boek om behoedzaam te lezen

Kiek is de eigenaar van een biologische groentetuin. De tuin is haar leven, haar totale leven. Samen met een aantal vrijwilligers probeert ze het natuurlijke evenwicht van de tuin in stand te houden. Dat gaat al jaren goed tot het evenwicht ernstig verstoord raakt. Kiek krijgt de diagnose van een chronische ziekte en tegelijkertijd ontdekt ze een haas in de tuin die voor chaos zorgt.

Mariken Heitman (1983) is bioloog en schrijver. Ze debuteerde in 2019 met de roman Wateraap. Met haar tweede roman, Wormmaan, won ze in 2022 de Libris Literatuurprijs. De mierenkaravaan is haar jongste roman.

“Ik wil dat je behoedzaam bent.” Met deze eerste zin zet Heitman de lezer op scherp, de toon is gezet. Wie zegt dit, en tegen wie heeft deze persoon het? Wordt de lezer aangesproken? Slechts een zin is gelezen, en de vragen stapelen zich al op. Heitman zorgt ervoor dat je meteen in een alerte en analyserende leesmodes komt. Behoedzaam lees je verder om niets te missen van wat de auteur bedoelt. Op het eerste oog lijkt de schrijfstijl eenvoudig, maar niets is minder waar. Want er wordt evenveel wel als niet gezegd, de metaforen zijn prachtig, en elk woord lijkt gewogen en te wachten op de interpretatie van de lezer. Het hele boek door zonder dat de aandacht verslapt. Als lezer blijf je zoeken naar wie die mysterieuze ik-verteller is, die zo nu en dan de perspectieven van Kiek en de andere personages overneemt in dit cyclische verhaal.

Het boek is opgedeeld in vier seizoenen, en begint bij de herfst. Een mooie, logische keuze. Het oogsten van de tuin is in volle gang, iedereen werkt zich een slag in de rondte, en juist op dat moment krijgt Kiek haar diagnose. Ze kan en mag er niet bij stilstaan van zichzelf, de tuin gaat voor alles. Van buiten lijkt Kiek onverstoorbaar door te gaan, van binnen is het chaos. Versterkt door de haas, die zij als enige ziet. Ze zal het dier buitensluiten, het maakt niet uit hoe. Er gebeurt veel in de herfst. Naast Kiek leer je de vrijwilligers kennen. Allen hebben ze hun eigen verhaal en reden om op de tuin te werken. Zo is er Bram met zijn depressieve periodes, stagiair Vicky die hart en hoofd nog niet weet samen te brengen, en – later in het boek – Joos die lichtheid en positieve energie meebrengt.

Ieder volgend seizoen kent z’n natuurlijke elementen en volgt Kieks proces in haar ziekte. Als lezer kun je niet elke keuze van Kiek uitleggen, en soms wellicht niet waarderen, waardoor ze op enige afstand blijft. Heitman laat hiermee, zonder dat ze zweverig dreigt te worden, echter zien dat ieder mens het leven op z’n eigen wijze leeft. Voor Kiek is dat leven onlosmakelijk verbonden met de natuur, de tuin, het onvoorspelbare van dat alles en het zoeken naar logica binnen de chaos. Zoals mieren een andere weg kiezen als hun pad geblokkeerd wordt, zo moet ook Kiek op zoek naar haar nieuwe weg. Elk seizoen opnieuw, maar wees behoedzaam.

De mierenkaravaan van Mariken Heitman is een boek dat vraagt om herlezen te worden, in elk geval de vele geannoteerde passages. Het verhaal biedt veel om langzaam te laten bezinken en te overdenken. En het maakt nieuwsgierig naar de andere boeken van de auteur.