Uitdagende satire als debuut

Aleksandra Lun (Gliwice, 1979) is een van oorsprong Poolse schrijfster. Daarnaast is ze ook literair vertaler vanuit het Engels, Frans, Spaans, Catalaans, Italiaans en Roemeens naar het Pools. Op dit moment woont en werkt ze in Brussel, waar ze Nederlands leert. Haar debuutroman De palimpsesten (2015) is met behulp van de PEN/HEIM-beurs van PEN Amerika in het Engels vertaald; Lisa Thunissen nam de Nederlandse vertaling op zich.

Lun schreef haar debuut niet in haar moedertaal, maar in het Spaans. Dit schrijven in een vreemde taal is meteen één van de thema’s van de roman. Zij vergelijkt daar de moedertaal met een trouwe hond, de vreemde taal (de stiefmoedertaal) met een veeleisende kat.

Het boek gaat als een Formule1-auto van start en voert je als lezer in razende vaart de gedachtewereld van een Poolse immigrant binnen. De bochten worden in hoog tempo aangesneden en vele ronden worden afgelegd. De roman valt dan ook meteen met de deur in huis:

'Mijn naam is Czeslaw Przesnicki, ik ben een miserabele immigrant uit Oost-Europa en een mislukt schrijver, ik heb al tijden geen seks gehad en ben opgenomen in een gesticht in België, een land dat al een jaar zonder regering zit.'

De plot is eenvoudig maar bizar. De hoofdpersoon Czeslaw is opgenomen in een kliniek in België, omdat hij zijn debuutroman niet in zijn moedertaal, het Pools, heeft geschreven maar in een vreemde taal, het Antarctisch. Ieder hoofdstuk is een dag van het leven van Czeslaw, die begint met een droom, dan een gesprek met een psychiater en daarna krijgt hij een injectie. De behandeling in de kliniek is bedoeld om te voorkomen dat Czeslaw nog een boek in een vreemde taal schrijft. Hij probeert dit natuurlijk wel. Daarvoor sluit hij zich op in de badkamer. Hier schrijft hij zijn tweede roman in het Antarctisch op de pagina’s van een oude Vlaamse krant, De Standaard.

Dit gegeven verwijst naar de titel van het boek. Een palimpsest is namelijk een hergebruikt stuk perkament waarvan de oorspronkelijke tekst is geschraapt, zodat het dure perkament opnieuw kon worden gebruikt.

Lun gebruikt dit verhaal als kapstok om het grote thema van onverdraagzaamheid aan te snijden. Al snel is duidelijk dat Czeslaw een conflict kreeg met de inheemse Antarctische schrijvers, omdat hij zijn debuutroman in hun taal had geschreven. Zij willen dit niet, Czeslaw kan beter hun boeken in zijn taal vertalen of zich bezig houden met Poolse folklore. De schrijfster stelt aan de hand van dit conflict het hokjesdenken en de onverdraagzaamheid van autochtonen aan de kaak; hoe zij zich bedreigd en superieur voelen, en hoe immigranten daarom als inferieur worden beschouwd en behandeld.

Om te illustreren dat schrijven in een vreemde taal of wonen in het buitenland, niet vreemd of bedreigend is, laat Lun tijdens de gesprekken met de psychiater en in de dromen en gedachten van Czeslaw een parade van niet de minste schrijvers langskomen. Deze schrijvers woonden vrijwel allemaal in het buitenland of schreven in een andere taal dan hun moedertaal. Zo laten onder andere de Poolse nobelprijswinnaar Withold Gombrowicz, Stefan Zweig, Herman Melville, Vladimir Nabokov en Karen Blixen hun licht schijnen over het onderwerp. Over de rol van de schrijver laat ze nog optekenen:

'Waarom verwachten mensen toch dat schrijvers vragen beantwoorden? Ik ben schrijver omdat ik vragen wil stellen. Als ik antwoorden zou hebben, was ik politicus geworden.'

De palimpsesten is een boeiend debuut vol vaart en intellectueel uitdagend. Het is een ongewoon tragikomisch verhaal vol puzzels en literaire verwijzingen. Het vraagt wel enige lenigheid van lezers om in deze achtbaan mee te gaan, lezers die in deze roman worden omschreven als de 'onschuldige, genereuze wezens die met hun eigen geld betalen om ons een paar uur van hun leven te schenken.'