Heftig Ethiopisch epos
Maaza Mengiste (1974) is geboren in Ethiopië en opgegroeid in de Verenigde Staten. Ze vluchtte na de Ethiopische revolutie in 1974 uit haar geboorteland. Haar nieuwste boek De schaduwkoning, vertaald door Karina van Santen en Martine Vosmaer, stond op de shortlist voor The Booker Prize 2020. De schaduwkoning staat niet op zichzelf. Het gaat als het ware vooraf aan haar debuutroman uit 2010, De leeuw en de keizer, die de situatie tijdens en na de revolutie bestrijkt. Eén van de hoofdpersonen daarvan, grootvader Hailu, speelt een rol in De schaduwkoning. Met De schaduwkoning wil Mengiste de Ethiopische vrouwen die tijdens de tweede Ethiopische oorlog (1935-1941) samen met mannen vochten tegen de Italianen onder Mussolini hun verdiende plek in de geschiedenis geven. Dat is met dit boek zeker gelukt. Tegelijk valt op dat nog steeds meer mannen een naam en een gezicht krijgen in dit boek dan vrouwen.
Het boek lijkt aanvankelijk te draaien om de complexe relatie tussen Aster, de vrouw van Kidane, Hirut, haar bediende, en Kidane, een legerofficier. Hun onderlinge relaties zijn vol geweld en jaloezie. Maar vanaf het moment dat de Italianen in 1935 Ethiopië binnenvallen, staat de oorlog op de voorgrond en zijn de mensen hieraan ondergeschikt. Het is een wrede en ongelijke strijd, de Ethiopiërs zijn beperkt bewapend met geweren en vechten tegen Italianen die mosterdgas en tanks gebruiken. Anders dan tijdens de eerste oorlog tegen de Italianen, delven de Ethiopiërs nu het onderspit.
Het Italiaanse leger krijgt een gezicht via de bijzonder wrede Italiaanse kampcommandant en via de soldaat Ettore, zoon van Italiaanse joden. Ettore maakt als oorlogsfotograaf foto’s van gevangengenomen Ethiopiërs in afschuwelijke omstandigheden. In zekere zin zit hij net als vele Ethiopiërs gevangen; zijn joodse ouders verkeren in het Italië van Mussolini in levensgevaar en als hij terugkeert hij ook. In zekere zin zitten Ettore en Hirut tijdens hun ontmoeting in vergelijkbare omstandigheden. Ettore ziet echter het grote verschil niet.
De opbouw van het boek doet denken aan Griekse tragedies. Het is opgedeeld in drie delen die zich tussen 1935 en 1941 afspelen. Deze worden voorafgegaan door een proloog en afgesloten met een epiloog, die zich beide afspelen in 1974 wanneer Ettore en Hirut elkaar nog eenmaal ontmoeten. Klassiek zijn ook de regelmatig in korte hoofdstukken met de naam 'koor' weergegeven beschouwingen waarin Hirut in dit boek gewezen wordt op haar lot net als het koor vroeger in de Griekse tragedies haar reactie gaf op wat er op het toneel gebeurde. Aan het latere toneel is Mengiste's gebruik van het 'tussenspel' (entre-acte) ontleend, terug te vinden in dit boek in acht hoofdstukjes. Hierin wordt uit de doeken gedaan hoe het gaat met de Ethiopische keizer Haile Selassie die na de Italiaanse invasie vlucht naar Engeland. Door dit in aparte hoofdstukken te vertellen, wordt het verschil tussen de keizer en het in oorlog verkerende volk pijnlijk duidelijk.
Deze vlucht van de keizer was overigens slecht voor het moraal van de Ethiopische strijders, vandaar dat een dubbelganger zich in zijn kleren op een paard vertoont aan de Ethiopiërs, geflankeerd door Aster en Hirut. Hieraan is de titel De schaduwkoning ontleend. Tot slot gebruikt Mengiste nog foto’s om haar verhaal te vertellen, een moderne techniek. Zij onderbreekt het verhaal echter niet door de foto’s zelf maar door feitelijke beschrijvingen van foto’s die in het boek zelf ontbreken. Het bevestigt de perceptie dat verslaglegging van hetgeen gebeurd is, belangrijker is dan de individuen.
Mengiste hanteert een panoramische vertelwijze, ze vertelt het verhaal van enige afstand, zodat een volledig beeld maar tegelijk ook een afstandelijk beeld wordt opgeroepen. Ze zoomt als het ware uit zodat je meer ziet maar wel minder gedetailleerd, minder de individuele mens en meer het volk. De karakters blijven op afstand en zijn relatief vlak. Dit wordt versterkt door het taalgebruik. Het is regelmatig plechtig, gedachten van de hoofdpersonen zijn vaak betekenisvol en reflecterend. Ze overstijgen daarmee het individuele. Tegelijk ontbreekt bij dialogen de interpunctie, niet duidelijk is altijd wie wanneer begint en eindigt met spreken, kennelijk is dat minder belangrijk. Langzaam krijgt het verhaal zo epische trekken en vertelt de roman het verhaal van àlle Ethiopiërs in de oorlog en minder die van de hoofdpersonen. De spanningsboog is hierdoor vlakker.
Het meest bijzondere in De schaduwkoning is de verteltechniek, tegelijk is dit ook de zwakte. Weliswaar is Mengiste in haar doel geslaagd en heeft ze de Ethiopische vrouwen in dit epos definitief hun plek in de geschiedenis gegeven, maar door haar vertelwijze staan de vrouwen op te grote afstand, worden hun lotgevallen minder persoonlijk, leef je minder mee terwijl desondanks rauwe en gewelddadige scènes op je netvlies blijven plakken.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Gea Smits
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
