Prachtig epos over Oeganda en de Oegandezen

Kintu is de debuutroman van de in Oeganda opgegroeide schrijfster Jennifer Nansubuga Makumbi die nu in Engeland creative writing doceert. Ze won met haar debuut in 2013 de Kwani? Manuscript Project Award, een eenmalige prijs voor ongepubliceerde fictie van Afrikaanse schrijfsters. Kwani? is één van de toonaangevende literaire Afrikaanse tijdschriften. Ook won ze de Windham Campbell Prize (2018). Het boek is in 2014 voor het eerst uitgegeven in Kenya. Kintu is door Josephine Ruiterberg vertaald vanuit het Engels.

Kintu Kidda, de stamvader van de Kintu-clan, was in 1750, ppookiro (gouverneur) van de provincie Budda in Buganda. Hij gaat met zijn zoon, adoptiefzoon en een aantal van zijn mannen te voet naar de nieuwe koning van Buganda om hem eer te bewijzen. Onderweg naar de koning overdenkt Kintu de intriges aan het hof, de wrede manier waarop koningen in Buganda elkaar opvolgen en de slangenkuil waarin hij zich mogelijk begeeft. Ook geeft de voettocht Kintu de kans om de intriges thuis op een rij te zetten. Kintu is met meerdere vrouwen getrouwd en dat brengt de nodige sores met zich mee. Tijdens deze tocht veroorzaakt hij echter de dood van zijn adoptiefzoon. De biologische vader vervloekt daarom Kintu en zijn nageslacht. Deze vloek speelt in dit boek een grote rol en treft ook de huidige generaties. Zo slaat de vloek in de proloog weer genadeloos toe en wel in 2004.

Het verhaal van Kintu wordt in het eerste deel van het boek beschreven. Het biedt een uniek inkijkje in de Oegandese samenleving voordat het door de Europeanen was ontdekt, een tijd van mondelinge overlevering van verhalen. In de daaropvolgende vier delen die grofweg de periode van 1960 tot 2004 beslaat, vertelt Makumbi het leven van vier nazaten van Kintu, die vaak liefdeloos zijn opgegroeid. Hun problemen weerspiegelen die in de Oegandese samenleving. Zij komen in aanraking met kinderontvoering, verkrachting, oude Afrikaanse rituelen waaronder kinderoffers, studeren in het buitenland, ontheemding, de gevolgen van het bewind van Idi Amin, de burgeroorlog, de positie van Tutsi’s en moslims, psychosen, incest, aids maar ook de Pinkstergemeente. In het laatste deel van het boek ontmoeten de nazaten van Kintu elkaar en komt de clan samen om de vloek te bezweren en worden in de moderne Oegandese samenleving traditionele rituelen uitgevoerd.

Kintu is geen historische roman. Het geeft geen inzicht in de Afrikaanse of koloniale geschiedenis of het bewind van Idi Amin. Het is ook geen psychologische roman waarbij uitgebreid stil wordt gestaan bij de impact van de moeilijke omstandigheden waaronder de nazaten van Kintu opgroeien. Het is een epos over Oeganda, toen en nu, over de Afrikaanse maatschappij waarin het moderne en het traditionele naast elkaar bestaan. Bovenal gaat het over de veerkracht van de Oegandezen in deze samenleving, ondanks alles, over relaties en familie en over overleven onder moeilijke omstandigheden. Makumbi maakt hierbij gebruik van sterke, kleurrijke en energieke personages die vechten tegen traditie, godsdienst en bijgeloof. Soms is Makumbi geestig, maar altijd een scherpe waarnemer.

‘Oeganda was een lappendeken van een stuk of vijftig stammen. De Ganda zagen daar niets in. Het verbond tussen de stammen bracht hun geen duidelijk voordeel, maar wel een stortvloed aan immigranten die van alle kanten naar Kampala kwamen om hun land in beslag te nemen. Intussen keken de andere circa vijftig stammen verbijsterd toe hoe de Britten grenzen trokken en hun vertelden dat ze Oegandezen waren. Hun geschiedenis, cultuur en identiteit werden uitgewist en overschreven met de verkeerd uitgesproken naam van een onuitstaanbaar hooghartige stam die nu boven hen stond.’

Makumbi is vooral een echte verhalenvertelster. Ze leerde het vertellen van volksverhalen van haar grootvader, aan wie ze het boek heeft opgedragen. Ze schrijft in soepele zinnen en weet je aandacht in de verhalen vast te houden ondanks een veelheid aan personages die ze gedoseerd introduceert. Je waant je in Afrika, in Oeganda, in 1750 en in de twintigste eeuw. Aan het begin van het boek staat een lijstje met hoofdpersonen per deel en een familiestamboom.

Kintu is een rijk epos over Oeganda en de Oegandezen in een pakkende verhalende stijl, dat terecht het predicaat 'de grote Oegandese roman' heeft gekregen.