Solide vervolg in naoorlogs Hamburg

De roman Tijd om opnieuw te beginnen vormt het tweede deel van de trilogie, waarin vier vrouwen in Hamburg centraal staan. Het eerste deel Dochters van een nieuwe tijd besloeg de periode van 1919 tot 1948. De hoofdpersonen waren nauwelijks twintig toen het verhaal begon. Het waren de jaren waarin veel levensbepalende keuzes zijn gemaakt tegen de achtergrond van de ‘roaring twenties’, gevolgd door de opkomst van het nationaal socialisme in de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog. Er bestaan inmiddels plannen in ieder geval dit eerste deel te verfilmen.

In Tijd om opnieuw te beginnen, opnieuw vertaald door Olga Groenewoud, pakt Carmen Korn de draad weer op in 1949. Henny, Käthe, Lena en Ida zijn dan eind veertig en getekend door de oorlog. Ieder moet opnieuw zijn weg vinden. Ook de nieuwe generatie maakt hun keuzes. Aan het eind van het boek, in 1969, gaan de hoofdpersonen met pensioen.

Als je het eerste deel hebt gelezen, stap je makkelijk in het verhaal; je kent de personages al en het verhaal wordt opgepakt waar het eerste deel stopte. Hoewel er in het begin van het boek een overzicht van de hoofdrolspelers is opgenomen, lijkt het lastig dit deel afzonderlijk te lezen, alleen al door het grote aantal personages, het tempo waarin ze aan bod komen en de vele verwijzingen naar wat er in het eerste deel is gebeurd.

Qua thema’s en schrijfstijl lijkt dit boek natuurlijk op het eerste deel. Ook hier veel aandacht voor de stad Hamburg met dit keer – voor de liefhebber – met name aandacht voor de vraag welk gebouw na de oorlog wel en niet meer overeind staat. Het verhaal zelf leest vlot, maar nadat de cliffhanger uit het eerste deel is uitgewerkt, kabbelt de plot verder. De periode waarin het verhaal zich afspeelt is natuurlijk ook minder dramatisch. De meeste personages blijven nog steeds te veel aan de oppervlakte en op afstand – met uitzondering van het gezin van Henny (en met name haar zoon Klaus) en Käthe en haar man.

De schrijfster onderscheidt zich als het gaat om de beschrijving van Duitse thema’s: de Duitse krijgsgevangen in Rusland die pas heel laat konden terugkeren naar huis waarbij de hoop thuis daarop al vrijwel was vervlogen, de huisvestigingsproblemen in Duitsland na de Tweede Wereldoorlog wegens de vele bombardementen, en de lotgevallen van degenen die het regime van Hitler hadden gesteund. Ook de totstandkoming van West-Duitsland en later de muur tussen Oost en West-Duitsland komt aan bod. Bijzonder is de positie van homoseksuelen in Duitsland; homoseksuele handelingen tussen mannen waren tot 1968 strafbaar, met alle gevolgen van dien. Tot slot is er aandacht voor de opkomst van de Duitse radio- en televisieomroepen en hun programma’s, de modewereld en de Duitse literatuur.

Korn, die een journalistieke achtergrond heeft, heeft duidelijk veel research verricht, zoals ook blijkt uit de begrippenlijst en de plattegrond van Hamburg in 1947 in het boek. Helaas wordt de wereldgeschiedenis er soms wel een beetje met de haren bijgesleept zonder dat er verder iets mee wordt gedaan of op wordt teruggekomen, zoals:

'[…] Klaas liep het terras op met een blad gin-tonics en pinda’s. Alex stond op en volgde hem.
In Los Angeles was het net één uur in de middag op deze vierde augustus. Marilyn Monroe had nog een halve dag te leven.'

Korn heeft met dit tweede deel van de trilogie, dat de naoorlogse jaren in Hamburg omvat, voortgebouwd op haar vertrouwde concept. Ieder hoofdstuk leest als een vervolgverhaal en gunt een blik in het leven van Henny, Käthe, Lena en Ida, hun kinderen en kleinkinderen. Korn eindigt opnieuw met een cliffhanger voor het derde en laatste deel van de trilogie, De tijden veranderen. Korn zal dan over Hamburg, waar ze vanaf 1975 woont, uit eigen waarneming kunnen schrijven.