Wegkijken kan niet meer

Na Dit zijn de namen schrijft Tommy Wieringa (1967) opnieuw een geëngageerd verhaal over mensen die op drift zijn. Waar het in Dit zijn de namen een groep betrof, gaat het in De dood van Murat Idrissi om een enkele migrant. Dat maakt het verhaal niet minder indringend. Integendeel: Wieringa grijpt de lezer in het nekvel en dwingt hem toe te kijken, mee te ruiken en deelgenoot te worden van de mensonterende omstandigheden waaronder mensen op zoek gaan naar betere levensomstandigheden. Wegkijken kan niet meer: dit is wat het is.

'Zo begint het' luidt de titel van het proloog, waarin Wieringa het ontstaan van de Straat van Gibraltar schetst. In mooie compacte zinnen laat hij de natuur aan het woord; de bijbelse verwijzingen zijn duidelijk: migratie en ontheemding reiken tot in de wortels van onze geschiedenis. Aan weerszijden van de Straat, die op haar smalst maar veertien kilometer breed is, staan markeringen die het einde van de wereld aanduiden. De neanderthalervrouw, van wie de botten later in de rotsen van Gibraltar gevonden worden, had het al begrepen:

"Het leven daar raakt niet aan het hare. Te ver weg. (...) Wie zich hieraan voorbij waagt, verliest zich in de mist aan gene zijde."

Toch proberen velen de oversteek te maken. In gammele vissersbootjes, soms in binnenbanden van vrachtwagens: zo dichtbij, een sprongetje maar.

De dood van Murat Idrissi is gebaseerd op een rechtszaak die plaatsvond in Spanje. Langs de Spaanse snelwegen worden jaarlijks honderden naamloze overledenen gevonden. 'Gelukszoekers', die de illegale overtocht niet overleefden. Murat is één van hen. Hij staat symbool voor alle migranten die gestorven zijn tijdens hun poging om een beter leven te bereiken. Het lot brengt hem in contact met Ilham en Thouraya, twee jonge meiden uit Rotterdam. Nadat twee vliegtuigen de wereld verdeelden in 'wij hier en zij daar' werden ze 'zij'. Maar in 'daar' blijken ze slechts toeristen te zijn. In een paar woorden beschrijft Wieringa de spagaat waarin veel Marokkaanse Nederlanders zich bevinden. De meiden rijden zonder geld rond in Marokko en raken op die manier afhankelijk van Saleh, een jonge draaideurcrimineel. Onder zijn druk en die van de moeder van Murat nemen de meiden Murat mee in de kofferbak van hun gehuurde Audi A4. Al snel gaat het mis. Tijdens de overtocht op de veerboot sterft Murat en verdwijnt Saleh met het voorschot dat de moeder van Murat heeft betaald. Vanaf dat moment neemt Wieringa de lezer in de houdgreep en dwingt hij hen om mee te kijken hoe Ilham en Thouraya door Spanje rijden: berooid en met een zich snel ontbindend lichaam in de kofferbak.

Niets leidt af van het eigenlijke thema: de verschrikkelijke omstandigheden waaronder radeloze migranten hun sprong naar een beter leven wagen. De personages zijn bijna clichématig beschreven en ontwikkelen zich niet. De situatie waarin Marokkaans-Nederlandse jongeren zich bevinden wordt niet uitgewerkt. De achtergrond van Murat wordt niet toegelicht. De doorgaans lange, meanderende zinnen van Wieringa zijn vervangen door korte, zakelijke zinnen. 'Less is more' en dat is precies wat Wieringa in De dood van Murat Idrissi laat zien. Juist de afwezigheid van verdieping in naastliggende thema's maakt De dood van Murat Idrissi tot een indringend verhaal dat de lezer raakt tot in de kern.